"Το Κρητικό Μαχαίρι. Ιστορία, χαρακτηριστικά και παραδόσεις"
Το
Κρητικό μαχαίρι, αχώριστος σύντροφος κάθε Κρητικού παλιότερα, το πήραν
μαζί τους οι Κρητικοί παντού όπου και αν πήγαν είτε ως ταξιδιώτες, είτε
ως μετανάστες, όταν σε δύσκολες εποχές ορισμένοι απ” αυτούς αναγκάστηκαν
να εγκαταλείψουν το όμορφο νησί τους.Μπορεί να το συναντήσει κανείς εκτός από την Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα στα πέρατα του κόσμου. Από την Αίγυπτο μέχρι τη Ρωσία και από τις ΗΠΑ και τον Καναδά μέχρι την Αυστραλία, είτε σε σπίτια Κρητικών περήφανο οικογενειακό κειμήλιο, είτε σε καταστήματα μεταχειρισμένων ειδών και παλαιοπωλεία σκονισμένο και χωρίς ταυτότητα, ανάμεσα σ” ένα σωρό ετερόκλητα αντικείμενα να περιμένει τον άνθρωπο που θα τ’αναγνωρίσει και θα τ’αποκτήσει, καταβάλλοντας ως αντίτιμο κάποιο χρηματικό ποσό. Καθένα απ” αυτά κρύβει μία μικρή ή μεγάλη ιστορία, μία ιστορία δεμένη με το νησί της Κρήτης και με την Κρητική παλικαροσύνη.
Αφού λοιπόν η παράδοση και τα ιστορικά τεκμήρια έχουν πολιτιστική αξία και πολιτιστική φερεγγυότητα, αξίζει να μελετηθεί και να τιμηθεί το χειροποίητο Κρητικό μαχαίρι, προτού η παραδοσιακή κατασκευή του σβήσει μέσα στην ατέρμονη κίνηση του χρόνου και τούτο, γιατί κάθε φορά που σβήνει μία παραδοσιακή τέχνη, ο ανθρώπινος πολιτισμός γίνεται φτωχότερος.
Το Κρητικό Μαχαίρι, η ιστορία του
Ένα από τα πρώτα εργαλεία τα οποία κατασκεύασε ο άνθρωπος και το οποίο τον βοήθησε να επιβιώσει στη μακριά και δύσκολη εποχή της αυγής του πολιτισμού είναι το μαχαίρι, το πρώτο αγχέμαχο όπλο. Για την κατασκευή του, μιμήθηκε στο σχήμα τα νύχια των άγριων ζώων, με τα οποία αυτά έπιαναν και φόνευαν τη λεία τους.
Ένα από τα παλιότερα δείγματα μαχαιριού με τη μορφή με την οποία το γνωρίζουμε σήμερα βρέθηκε στο Τζεμπέλ Ελ-Αράκ (Gebel El-Arak) της Αιγύπτου, κατασκευάστηκε από επεξεργασμένο οψιδιανό λίθο κι έχει λαβή από ελεφαντόδοντο, διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις εμπνευσμένες από πολεμικές σκηνές. Το μαχαίρι αυτό κατασκευάστηκε γύρω στο 3.400 π.Χ. και βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου. Όμως και στην Κίνα, τη Μεσοποταμία και το Λουριστάν του Ιράν βρέθηκαν μαχαίρια τα οποία αγγίζουν την ηλικία των 5.000 ετών.΄
Αλλά και στη Μυκηναϊκή Ελλάδα από το 1.500 π.Χ. και μετά κατασκευάστηκαν θαυμάσια αμφίστομα χάλκινα και ορειχάλκινα μαχαίρια, τα οποία το εμπόριο και το κίνητρο του κέρδους τα μετέφερε ακόμα και σε άλλους μακρινούς ευρωπαϊκούς τόπους, αφού το εξαγωγικό εμπόριο όπλων άνθισε στη Μυκηναϊκή εποχή.
Και στην κλασική Ελλάδα όμως, είχε ανθίσει η κατασκευή πληθώρας αγχέμαχων όπλων και κυρίως μαχαιριών, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στους αμέτρητους πολέμους, οι οποίοι κατασπάραξαν την Ελλάδα της κλασικής εποχής.
Την ίδια εποχή της Μυκηναϊκής ακμής, στη Μινωική Κρήτη η οποία μας κληροδότησε αρκετά λαμπρά έργα ενός προηγμένου και ταυτόχρονα ιδιόμορφου πολιτισμού, κατασκευάστηκαν αξιόλογα μαχαίρια, ελάχιστα δείγματα των οποίων έφτασαν μέχρι την εποχή μας. Στο μουσείο του Ηρακλείου μάλιστα, φυλάσσεται αγαλματίδιο πολεμιστή από τη Σητεία, Μινωικής εποχής, οπλισμένου με μαχαίρι το οποίο παρουσιάζει μερικές ομοιότητες με τα σύγχρονα Κρητικά μαχαίρια. Αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, τα αγχέμαχα όπλα και τα πολεμικά κράνη γεννήθηκαν στην Κρήτη, αφού εφευρέτες τους θεωρούνται οι Κουρήτες, ακόλουθοι του Δία.
Η
ανάγκη άμυνας του μεγαλύτερου ελληνικού νησιού είχε ως αποτέλεσμα την
ανάπτυξη της μεταλλουργίας και κατ’επέκταση της κατασκευής όπλων στην
Κρήτη κατά την κλασική εποχή, όταν οι τοξότες του νησιού είχαν
εξαιρετική φήμη σ” ολόκληρη την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία, για τη
δεινότητα με την οποία χειρίζονταν τα όπλα αυτά. Τη ρωμαϊκή εποχή, οι
Ρωμαίοι απέκτησαν πικρή πείρα της μαχητικής ικανότητας των Κρητικών και
της ευθυβολίας των τόξων τους όταν κατέλαβαν το νησί.Κατά το Μεσαίωνα και ειδικότερα κατά τον 9ο αιώνα η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι ήρθαν από την Ισπανία. Με ορμητήριο το νησί ταλαιπωρούσαν με τις επιδρομές τους ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Οι Σαρακηνοί της Κρήτης κατασκεύαζαν διάφορους τύπους όπλων επιτόπια και μ” αυτά εξόπλιζαν πλοία και πληρώματα κατά τις ναυτικές επιδρομές τους.
Μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του Νικηφόρου Φωκά και την καταστροφή των Σαρακηνών της Κρήτης, το νησί επανήλθε στην εξουσία των Βυζαντινών όπου και παρέμεινε μέχρι τις αρχές του 13ου αιώνα, οπότε πέρασε στα χέρια των Βενετών πολύτιμο λάφυρο από τη διανομή των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετά τη διάλυση της από τους Σταυροφόρους της τέταρτης σταυροφορίας.
Οι Βενετοί κράτησαν την Κρήτη κάτω από την εξουσία τους για περισσότερα από 450 χρόνια. Στο γεγονός αυτό συνέβαλε η εξαιρετική οργάνωση της διοικητικής τους μηχανής και το αμυντικό σύστημα το οποίο είχαν αναπτύξει στο νησί, σύμφωνα με το οποίο εκτός από τις ισχυρές τακτικές στρατιωτικές δυνάμεις, η άμυνα ενισχυόταν από την τοπική πολιτοφυλακή Κρητικών τοξοτών, φημισμένων σε ολόκληρη την ανατολή και από τις δυνάμεις των Ελλήνων και Ιταλών γαιοκτημόνων του νησιού. Οι τελευταίες αυτές δυνάμεις εξοπλίζονταν ασφαλώς με όπλα τα οποία κατασκεύαζαν επιτόπια Κρητικοί τεχνίτες.
Μαρτυρίες για τη χρήση μαχαιριών για πολεμικούς σκοπούς κατά το Μεσαίωνα έχουμε σε γραπτές πηγές, οι οποίες αναφέρονται στην επανάσταση των Ψαρομηλίγκων κατά των Βενετών στα μέσα του 14ου αιώνα. Κατά την επανάσταση εκείνη οι Κρητικοί επαναστάτες ήταν οπλισμένοι με τόξα, λόγχες, ρόπαλα, μαχαίρες και πέλεκεις.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την εποχή της Βενετοκρατίας υπήρχαν μαχαιράδικα στο Ηράκλειο της Κρήτης, εγκαταστημένα στην ίδια ακριβώς θέση που βρίσκονται και σήμερα.
Μετά την τουρκική κατάκτηση της Κρήτης, οι μεταλλουργοί του νησιού συνέχιζαν να κατασκευάζουν εξαίρετα μεταλλουργικά προϊόντα, μεταξύ των οποίων και μαχαίρια, τα οποία κατά το 19ο αιώνα με τις επανειλημμένες επαναστάσεις των Κρητικών οι οποίοι διψούσαν για ελευθερία, αποκτούν ξεχωριστή αξία.
Κρητικοί ζωσμένοι με τα άρματα τους
Το Γιαταγάνι του Δασκαλογιάννη.
Σήμερα το γιαταγάνι του Δασκαλογιάννη βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη,
αποτελώντας ένα από τα πολυτιμότερα κειμήλια των συλλογών του
Η συναισθηματική αλλά και πρακτική πολεμική αξία του Κρητικού μαχαιριού συνεχίστηκε και στον αιώνα μας, αφού το Κρητικό μαχαίρι υπήρξε απαραίτητο συμπλήρωμα της πολεμικής εξάρτησης του Κρητικού παλικαριού στο Μακεδονικό αγώνα, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική εκστρατεία, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β” παγκοσμίου πολέμου όπου οι Κρητικοί αντάρτες ήταν οπλισμένοι και με το παραδοσιακό τους Κρητικό μαχαίρι, σύμβολο της Κρητικής αντρειοσύνης και του πνεύματος αντίστασης της Κρήτης εναντίον κάθε κατακτητή.
Χαρακτηριστικά & τεχνικές κατασκευής
Όμως, το τυπικό Κρητικό μαχαίρι με τη μορφή την οποία διατήρησε μέχρι την εποχή μας, γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18ου αιώνα κι έχει σχήμα που θυμίζει «σαΐτα». Το χαρακτηριστικό του σχήμα υιοθετήθηκε μ’ενθουσιασμό από τους Κρητικούς και αντιστάθηκε στο πέρασμα του χρόνου.
Φωτιά, αμόνι, ατσάλι, σφυρί, πένσες με μακρύς βραχίονες και η δεξιοτεχνία του μαχαιροποιού είναι τα απαραίτητα στοιχεία για την κατασκευή του Κρητικού μαχαιριού. Η ατσάλινη λεπίδα του είναι γεροδεμένη κι έχει μία μόνο κόψη, ενώ η αντίθετη προς την κόψη πλευρά, η «ράχη» του μαχαιριού, είναι επίπεδη, ισχυροποιημένη προς τη βάση της και λεπταίνει σταδιακά όσο πλησιάζει προς την άκρη για να καταλήξει σε μία οξύτατη αιχμή.
Το σχήμα της λεπίδας είναι ευθύ, η πλευρά της κόψης λίγο πριν το τέλος της λεπίδας γίνεται έντονα κυρτή και καταλήγει στην αιχμή, η οποία έχει μια ελαφριά κλίση προς τα επάνω. Το μήκος της λεπίδας ποικίλει. Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα οι Κρητικοί μαχαιροποιοί κατασκεύαζαν υπερμεγέθη μαχαίρια, το μήκος των οποίων έφτανε μέχρι και τα 0,80 εκ. του μέτρου. Οι τεράστιες αυτές μαχαίρες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως σπάθες.
Η κατασκευαστική ιδιομορφία της αιχμής του Κρητικού μαχαιριού, έχει ως αποτέλεσμα να του προσδίνει μεγάλη διατρητική ικανότητα.
Η λαβή του Κρητικού μαχαιριού ονομάζεται «μανίκα». Το σχήμα της είναι ποικιλόμορφο. Τρεις όμως είναι οι επικρατέστεροι τύποι. Στον έναν το τελείωμα της λαβής θυμίζει ράμφος πουλιού, στον άλλον η λαβή έχει το τελείωμα που είχαν τα ναυτικά γιαταγάνια το 18ο και 19ο αιώνα και στον τρίτο, τον κλασικό Κρητικό τύπο, το τελείωμα της λαβής σχηματίζει «V».
Κρητικά μαχαίρια με τη χαρακτηριστική λαβή σε σχήμα «V»
Αυτό το σχήμα «V» της λαβής είναι το πλέον διαδεδομένο κι εμφανίζεται μόνο στα Κρητικά μαχαίρια, χαρίζοντας τους τυπολογικά μια σχηματική μοναδικότητα, αφού σε κανέναν άλλον τόπο πάνω στον πλανήτη δεν κατασκευάζουν μαχαίρια με τέτοια λαβή.
H ιδιόμορφη αυτή λαβή είναι κατασκευασμένη πάντοτε από ζωική ύλη, κέρατο ή κόκαλο, ενώ στα πολυτελέστερα από τα Κρητικά μαχαίρια είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο. Όσες λαβές δεν είναι φιλοτεχνημένες από το πολύτιμο αυτό υλικό, είναι κατασκευασμένες από λευκό κόκαλο, προερχόμενο κυρίως από βοδινά πόδια, το οποίο οι μαχαιροποιοί και σήμερα ακόμη, βράζουν με νερό, στάχτη και ασβέστη για πέντε περίπου ώρες, ακριβώς όπως έκαναν και πριν δύο αιώνες, για ν” αποκτήσει μία λαμπερή λευκότητα κι ύστερα το λειαίνουν πριν το χρησιμοποιήσουν.
Το κόκαλο από μπροστινό πόδι μοσχαριού είναι κατάλληλο για χειρολαβές, όπως και τα κέρατα τα οποία αφού τα ζεστάνουν πιέζονται και ισιώνουν.
Σπανιότερα όμως τα μαχαίρια είχαν σκουρόχρωμες λαβές, κατασκευασμένες από κέρατο. Τα πολυάριθμα κοπάδια αιγοπροβάτων της Κρήτης και τα γεροδεμένα κέρατα των
βουβαλιών της, προσφέρουν ακόμη και σήμερα άφθονη την πρώτη
ύλη για τις κεράτινες λαβές των μαχαιριών, ενώ σπανιότερα
συναντώνται λαβές ακόμη και από τα κέρατα των αγριοκάτσικων
του νησιού, περισσότερο γνωστών ως κρι-κρι.
Τα πλέον γερά και ανθεκτικά για λαβές κέρατα, είναι εκείνα του κριαριού και του τράγου. Από τα κριαρίσια προτιμούν τα «χρυσαφένια με νερά», ενώ τα βουβαλίσια κέρατα είναι περισσότερο στιλπνά και λαμπερά, αλλά υπόκεινται σε φθορά ταχύτερα απ” ότι τα τραγίσια κέρατα.
Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται «μαυρομάνικα». Κάθε ένα κόκαλο ή κέρατο αρκεί για μία μόνο λαβή.
«Μαυρομάνικο» Κρητικό μαχαίρι
Μεγάλη αισθητκή αξία παρουσιάζουν τα αργυρά «φουκάρια», οι θήκες των «ασημωτών» μαχαιριών. Τα αντικείμενα αυτά συγκεντρώνουν επάνω τους τη ξεχωριστή αρτιότητα της τέχνης των Κρητικών αργυροχόων, καθώς και την ιδιόμορφη καλλιτεχνική τους έκφραση, η οποία εκδηλώνεται έντονα και εκφραστικά πάνω στις κυλινδρικές επιφάνειες των αργυρών θηκών των μαχαιριών.
Θήκη Κρητικού μαχαιριού (Φουκάρι) με σκαλιστές λεπτομέρειες
Γυναίκες της Κρήτης και Κρητικό Μαχαίρι
Το Κρητικό μαχαίρι δεν ήταν αποκλειστικό αντρικό προνόμιο. Στη διπλανή φωτογραφία του 1928, τραβηγμένη από την NELLY, διακρίνεται στη μέση της νέας η άσπρη – από ελεφαντόδοντο- λαβή από το «αργυρομπουνιαλάκι» της, μικρό σε μέγεθος μαχαίρι που ήταν όπλο μαζί και κόσμημα.
Η συναισθηματική αλλά και πρακτική πολεμική αξία του Κρητικού μαχαιριού συνεχίστηκε και στον αιώνα μας, αφού το Κρητικό μαχαίρι υπήρξε απαραίτητο συμπλήρωμα της πολεμικής εξάρτησης του Κρητικού παλικαριού στο Μακεδονικό αγώνα, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική εκστρατεία, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β” παγκοσμίου πολέμου όπου οι Κρητικοί αντάρτες ήταν οπλισμένοι και με το παραδοσιακό τους Κρητικό μαχαίρι, σύμβολο της Κρητικής αντρειοσύνης και του πνεύματος αντίστασης της Κρήτης εναντίον κάθε κατακτητή.
Χαρακτηριστικά & τεχνικές κατασκευής
Όμως, το τυπικό Κρητικό μαχαίρι με τη μορφή την οποία διατήρησε μέχρι την εποχή μας, γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18ου αιώνα κι έχει σχήμα που θυμίζει «σαΐτα». Το χαρακτηριστικό του σχήμα υιοθετήθηκε μ’ενθουσιασμό από τους Κρητικούς και αντιστάθηκε στο πέρασμα του χρόνου.
Φωτιά, αμόνι, ατσάλι, σφυρί, πένσες με μακρύς βραχίονες και η δεξιοτεχνία του μαχαιροποιού είναι τα απαραίτητα στοιχεία για την κατασκευή του Κρητικού μαχαιριού. Η ατσάλινη λεπίδα του είναι γεροδεμένη κι έχει μία μόνο κόψη, ενώ η αντίθετη προς την κόψη πλευρά, η «ράχη» του μαχαιριού, είναι επίπεδη, ισχυροποιημένη προς τη βάση της και λεπταίνει σταδιακά όσο πλησιάζει προς την άκρη για να καταλήξει σε μία οξύτατη αιχμή.
Το σχήμα της λεπίδας είναι ευθύ, η πλευρά της κόψης λίγο πριν το τέλος της λεπίδας γίνεται έντονα κυρτή και καταλήγει στην αιχμή, η οποία έχει μια ελαφριά κλίση προς τα επάνω. Το μήκος της λεπίδας ποικίλει. Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα οι Κρητικοί μαχαιροποιοί κατασκεύαζαν υπερμεγέθη μαχαίρια, το μήκος των οποίων έφτανε μέχρι και τα 0,80 εκ. του μέτρου. Οι τεράστιες αυτές μαχαίρες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως σπάθες.
Η κατασκευαστική ιδιομορφία της αιχμής του Κρητικού μαχαιριού, έχει ως αποτέλεσμα να του προσδίνει μεγάλη διατρητική ικανότητα.
Η λαβή του Κρητικού μαχαιριού ονομάζεται «μανίκα». Το σχήμα της είναι ποικιλόμορφο. Τρεις όμως είναι οι επικρατέστεροι τύποι. Στον έναν το τελείωμα της λαβής θυμίζει ράμφος πουλιού, στον άλλον η λαβή έχει το τελείωμα που είχαν τα ναυτικά γιαταγάνια το 18ο και 19ο αιώνα και στον τρίτο, τον κλασικό Κρητικό τύπο, το τελείωμα της λαβής σχηματίζει «V».
Κρητικά μαχαίρια με τη χαρακτηριστική λαβή σε σχήμα «V»
Αυτό το σχήμα «V» της λαβής είναι το πλέον διαδεδομένο κι εμφανίζεται μόνο στα Κρητικά μαχαίρια, χαρίζοντας τους τυπολογικά μια σχηματική μοναδικότητα, αφού σε κανέναν άλλον τόπο πάνω στον πλανήτη δεν κατασκευάζουν μαχαίρια με τέτοια λαβή.
H ιδιόμορφη αυτή λαβή είναι κατασκευασμένη πάντοτε από ζωική ύλη, κέρατο ή κόκαλο, ενώ στα πολυτελέστερα από τα Κρητικά μαχαίρια είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο. Όσες λαβές δεν είναι φιλοτεχνημένες από το πολύτιμο αυτό υλικό, είναι κατασκευασμένες από λευκό κόκαλο, προερχόμενο κυρίως από βοδινά πόδια, το οποίο οι μαχαιροποιοί και σήμερα ακόμη, βράζουν με νερό, στάχτη και ασβέστη για πέντε περίπου ώρες, ακριβώς όπως έκαναν και πριν δύο αιώνες, για ν” αποκτήσει μία λαμπερή λευκότητα κι ύστερα το λειαίνουν πριν το χρησιμοποιήσουν.
Το κόκαλο από μπροστινό πόδι μοσχαριού είναι κατάλληλο για χειρολαβές, όπως και τα κέρατα τα οποία αφού τα ζεστάνουν πιέζονται και ισιώνουν.
Σπανιότερα όμως τα μαχαίρια είχαν σκουρόχρωμες λαβές, κατασκευασμένες από κέρατο. Τα πολυάριθμα κοπάδια αιγοπροβάτων της Κρήτης και τα γεροδεμένα κέρατα των
βουβαλιών της, προσφέρουν ακόμη και σήμερα άφθονη την πρώτη
ύλη για τις κεράτινες λαβές των μαχαιριών, ενώ σπανιότερα
συναντώνται λαβές ακόμη και από τα κέρατα των αγριοκάτσικων
του νησιού, περισσότερο γνωστών ως κρι-κρι.
Τα πλέον γερά και ανθεκτικά για λαβές κέρατα, είναι εκείνα του κριαριού και του τράγου. Από τα κριαρίσια προτιμούν τα «χρυσαφένια με νερά», ενώ τα βουβαλίσια κέρατα είναι περισσότερο στιλπνά και λαμπερά, αλλά υπόκεινται σε φθορά ταχύτερα απ” ότι τα τραγίσια κέρατα.
Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται «μαυρομάνικα». Κάθε ένα κόκαλο ή κέρατο αρκεί για μία μόνο λαβή.
«Μαυρομάνικο» Κρητικό μαχαίρι
Μεγάλη αισθητκή αξία παρουσιάζουν τα αργυρά «φουκάρια», οι θήκες των «ασημωτών» μαχαιριών. Τα αντικείμενα αυτά συγκεντρώνουν επάνω τους τη ξεχωριστή αρτιότητα της τέχνης των Κρητικών αργυροχόων, καθώς και την ιδιόμορφη καλλιτεχνική τους έκφραση, η οποία εκδηλώνεται έντονα και εκφραστικά πάνω στις κυλινδρικές επιφάνειες των αργυρών θηκών των μαχαιριών.
Θήκη Κρητικού μαχαιριού (Φουκάρι) με σκαλιστές λεπτομέρειες
Γυναίκες της Κρήτης και Κρητικό ΜαχαίριΤο Κρητικό μαχαίρι δεν ήταν αποκλειστικό αντρικό προνόμιο. Στη διπλανή φωτογραφία του 1928, τραβηγμένη από την NELLY, διακρίνεται στη μέση της νέας η άσπρη – από ελεφαντόδοντο- λαβή από το «αργυρομπουνιαλάκι» της, μικρό σε μέγεθος μαχαίρι που ήταν όπλο μαζί και κόσμημα.
Κρητικό Μαχαίρι και Μαγικές Τελετές
Το Κρητικό μαχαίρι χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των Κρητικών, ακόμα και σε μαγικές τελετές. Την πρακτική της χάραξης του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι ασκούσαν οι μάγοι του νησιού, κυρίως σε μια μαγοδαιμονική συνάντηση, η οποία ονομαζόταν «νταβέτι».
Την πιο χαρακτηριστική περιγραφή για τη χάραξη του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι στην Κρήτη, με σκοπό την επίτευξη μαγικού σκοπού, μας τη δίνει ο Νικόλαος Πολίτης, στο κείμενο του Ι. Κονδυλάκη «Ο κύκλος στο σταυροδρόμι«, που φιλοξενεί στο βιβλίο του “Παραδόσεις”, όπου περιγράφεται η διδασκαλία του λυράρη, από τις Νεράιδες, για να παίζει με δεξιοτεχνία τη λύρα του:
Όποιος θέλει να μάθει να παίζει καλά λύρα πηγαίνει μεσάνυχτα σε ένα έρημο σταυροδρόμι, κ” εκεί χαράζει κάτω στη γη με μαυρομάνικο μαχαίρι ένα γύρο, μπαίνει μέσα, κάθεται και παίζει. Σε λίγο έρχονται ολούθε οι Νεράιδες και τον τριγυρνούν. Ο σκοπός τους δεν είναι καλός, θέλουν να τον πατάξουν. Μα αφού δεν μπορούν να μπουν στον κύκλο που είναι χαραγμένος με μαυρομάνικο μαχαίρι, κοιτάζουν με κάθε τρόπο να τον ξεπλανέψουν και να τον τραβήξουν έξω. Του λένε γλυκά λόγια, όμορφα τραγούδια και του κάνουν χίλια – δύο τσακίσματα, μα εκείνος αν είναι φρόνιμος πρέπει να εξακολουθεί να παίζει ατάραχος λύρα χωρίς να βγει από τον κύκλο.
Αφού δεν τα καταφέρουν τον καλούν να βγει από τον κύκλο για να τον μάθουν να παίζει καλύτερα λύρα. Εκείνος τίποτα. Τότε του ζητούν τη λύρα. Ο λυράρης τη δίνει, φυλάγεται όμως να μη βγει έξω από τον κύκλο το χέρι ή άλλο μέρος του σώματος, γιατί του κόβεται ή ζουρλαίνεται.
Τότε αρχίζει μία νεράιδα να παίζει με πολύ τέχνη και στη συνέχεια του επιστρέφουν τη λύρα με την ελπίδα ότι θα πειστεί να βγει από τον κύκλο για να τον βλάψουν.
Ο Ν. Πολίτης περιγράφει ότι η παράδοση της λύρας από το λυράρη στις νεράιδες και αντίστροφα από τις νεράιδες στο λυράρη, χωρίς να περνάει κανένας τα όρια του κύκλου που χαράχθηκε με το μαυρομάνικο μαχαίρι, συνεχίζεται όλη τη νύχτα μέχρι να λαλήσει ο πρώτος κόκορας. Τότε εκείνες του ζητούν να τους δώσει κάτι δικό του και για αντάλλαγμα θα του μάθουν να παίζει λύρα σαν αυτές. Ο λυράρης τους δίνει συνήθως ένα νύχι του και εκείνες του μαθαίνουν να παίζει με εξαιρετική δεξιοτεχνία κι ύστερα χάνονται με το πρώτο φως της ημέρας.
Για το λόγο αυτό, παλιότερα αν έπαιζε κανένας λυράρης με πολύ τέχνη τη λύρα του έλεγε: «Αμ` ήντα θαρρείτε; Εγώ τη λύρα την έμαθα στο σταυροδρόμι».
Πηγή: «Το Κρητικό Μαχαίρι» – Νίκος Βασιλάτος – Κλασσικές Εκδόσεις – ISBN 960-220-470-2
Κείμενο: explorecrete.com – Γιάννης Σαματάς
Φωτογραφίες: boulakas.com, images.google.com
«Το Κρητικό Μαχαίρι» του Νίκου Βασιλάτου
Το Κρητικό μαχαίρι χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των Κρητικών, ακόμα και σε μαγικές τελετές. Την πρακτική της χάραξης του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι ασκούσαν οι μάγοι του νησιού, κυρίως σε μια μαγοδαιμονική συνάντηση, η οποία ονομαζόταν «νταβέτι».
Την πιο χαρακτηριστική περιγραφή για τη χάραξη του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι στην Κρήτη, με σκοπό την επίτευξη μαγικού σκοπού, μας τη δίνει ο Νικόλαος Πολίτης, στο κείμενο του Ι. Κονδυλάκη «Ο κύκλος στο σταυροδρόμι«, που φιλοξενεί στο βιβλίο του “Παραδόσεις”, όπου περιγράφεται η διδασκαλία του λυράρη, από τις Νεράιδες, για να παίζει με δεξιοτεχνία τη λύρα του:
Όποιος θέλει να μάθει να παίζει καλά λύρα πηγαίνει μεσάνυχτα σε ένα έρημο σταυροδρόμι, κ” εκεί χαράζει κάτω στη γη με μαυρομάνικο μαχαίρι ένα γύρο, μπαίνει μέσα, κάθεται και παίζει. Σε λίγο έρχονται ολούθε οι Νεράιδες και τον τριγυρνούν. Ο σκοπός τους δεν είναι καλός, θέλουν να τον πατάξουν. Μα αφού δεν μπορούν να μπουν στον κύκλο που είναι χαραγμένος με μαυρομάνικο μαχαίρι, κοιτάζουν με κάθε τρόπο να τον ξεπλανέψουν και να τον τραβήξουν έξω. Του λένε γλυκά λόγια, όμορφα τραγούδια και του κάνουν χίλια – δύο τσακίσματα, μα εκείνος αν είναι φρόνιμος πρέπει να εξακολουθεί να παίζει ατάραχος λύρα χωρίς να βγει από τον κύκλο.
Αφού δεν τα καταφέρουν τον καλούν να βγει από τον κύκλο για να τον μάθουν να παίζει καλύτερα λύρα. Εκείνος τίποτα. Τότε του ζητούν τη λύρα. Ο λυράρης τη δίνει, φυλάγεται όμως να μη βγει έξω από τον κύκλο το χέρι ή άλλο μέρος του σώματος, γιατί του κόβεται ή ζουρλαίνεται.
Τότε αρχίζει μία νεράιδα να παίζει με πολύ τέχνη και στη συνέχεια του επιστρέφουν τη λύρα με την ελπίδα ότι θα πειστεί να βγει από τον κύκλο για να τον βλάψουν.
Ο Ν. Πολίτης περιγράφει ότι η παράδοση της λύρας από το λυράρη στις νεράιδες και αντίστροφα από τις νεράιδες στο λυράρη, χωρίς να περνάει κανένας τα όρια του κύκλου που χαράχθηκε με το μαυρομάνικο μαχαίρι, συνεχίζεται όλη τη νύχτα μέχρι να λαλήσει ο πρώτος κόκορας. Τότε εκείνες του ζητούν να τους δώσει κάτι δικό του και για αντάλλαγμα θα του μάθουν να παίζει λύρα σαν αυτές. Ο λυράρης τους δίνει συνήθως ένα νύχι του και εκείνες του μαθαίνουν να παίζει με εξαιρετική δεξιοτεχνία κι ύστερα χάνονται με το πρώτο φως της ημέρας.
Για το λόγο αυτό, παλιότερα αν έπαιζε κανένας λυράρης με πολύ τέχνη τη λύρα του έλεγε: «Αμ` ήντα θαρρείτε; Εγώ τη λύρα την έμαθα στο σταυροδρόμι».
Πηγή: «Το Κρητικό Μαχαίρι» – Νίκος Βασιλάτος – Κλασσικές Εκδόσεις – ISBN 960-220-470-2
Κείμενο: explorecrete.com – Γιάννης Σαματάς
Φωτογραφίες: boulakas.com, images.google.com
«Το Κρητικό Μαχαίρι» του Νίκου Βασιλάτου
Ολο
το άρθρο σχετικά με το Κρητικό μαχαίρι στηρίχτηκε στο θαυμάσιο βιβλίο
του Νίκου Βασιλάτου με τίτλο «Το Κρητικό Μαχαίρι». Το βιβλίο αυτό
κυκλοφορεί από τις Κλασσικές Εκδόσεις κι έχει ISBN 960-220-470-2.Οι πρώτες 52 σελίδες του βιβλίου παρουσιάζουν με λεπτομέρεια την ιστορία του Κρητικού Μαχαιριού και δίνουν πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία του Κρητικού λαού και τους αγώνες του για ελευθερία κι ανεξαρτησία από τους πολυάριθμους κατακτητές.
Ο συγγραφέας προχωράει σε μια λεπτομερή περιγραφή του Κρητικού Μαχαιριού, των χαρακτηριστικών του και του τρόπου κατασκευής και διακόσμησης του. Επίσης καταγράφονται ξεχασμένες παραδόσεις και δοξασίες γύρω από το Κρητικό Μαχαίρι ενώ το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια και την ποίηση γύρω από το Κρητικό Μαχαίρι.
Το βιβλίο περιλαμβάνει ακόμα 65 ολοσέλιδες φωτογραφίες και λιθογραφίες από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά. Για κάθε φωτογραφία υπάρχει αναλυτικός σχολιασμός που προσφέρει ακόμα περισσότερα ιστορικά, καλλιτεχνικά και λαογραφικά στοιχεία και αναδεικνύει το βιβλίο αυτό σε μοναδικό και πολύτιμο ντοκουμέντο για την πτυχή αυτή της ιστορίας του Κρητικού λαού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου