ΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΣΑΜΕ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΑΝ ΤΟ ΕΤΟΣ 1830 ΣΕ ΠΛΗΡΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΝΔΕΙΑ

ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΜΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΕΣΕ «ΕΠΙΤΥΧΩΣ» ΕΠΙ ΜΙΑΜΙΣΗ ΧΙΛΙΕΤΙΑ Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ

Οι αντιοθωμανικές κινήσεις ενοχλούσαν το «βολεμένο» με την τουρκοκρατία εκκλησιαστικό μηχανισμό ο οποίος, ακόμα και μέχρι των ημερών μας, αναφέρεται συχνά σε πατριαρχικό επίπεδο στην προεπαναστατική «ειρηνική συμβίωση των δυνάμεων του Γένους» υπό τον σουλτάνο.
 Και δεν πρέπει να παραβλέπεται ποτέ ότι, είτε ίσχυε η «ειρηνική συμβίωση» είτε η (εκ των υστέρων καταγγελλόμενη) καταπίεση, αυτά ήταν συνέπεια συνειδητής δωσιλογικής επιλογής των εκκλησιαστικών παραγόντων του 15ου αιώνα (Σχολάριος κ.ά.).
Ο οικουμενικός πατριάρχης Ευγένιος Β', διάδοχος του Γρηγορίου Ε', «σχεδόν αγράμματος, αλλά τολμηρός και θρασύς εις το λέγειν», όπως τον χαρακτηρίζουν οι Ιστορικοί, είχε κατηγορηθεί και ως καταδότης των επαναστατών στους Τούρκους. Με πολλές εγκυκλίους του στην εποχή από Αύγουστο 1821 έως και Ιανουάριο 1822, καλεί τους επαναστατημένους Έλληνες να μετανοήσουν και να δηλώσουν υποταγή και ευπείθεια στο σουλτάνο: «Μεγάλαι ήσαν αι εύνοιαι (…) και το έθνος υμών αντικείμενον της πατρικής μερίμνης του Σουλτάνου, όφειλε να ευλογή τον μονάρχην, όστις κυβερνά τον λαόν αυτού καθ’ υπόδειγμα της θείας ευσπλαχνίας (…) Αλλά φευ αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί μέγα μέρος των Ελλήνων, παριδόντες το καθήκον της ευγνωμοσύνης, ετόλμησαν να φέρωσιν όπλα εναντίον του γαληνοτάτου και κραταιοτάτου ημών ηγεμόνος». Για όσους δε δεν «μετανοήσουν» εκτοξεύει ο συγκεκριμένος πατριάρχης απειλές κατά της ζωής, της περιουσίας, της οικογένειας και της πατρίδας τους και, πέρα από αυτά, κυρώσεις χωρίς έλεος, που θα τους επιβάλει ο Οθωμανός κυρίαρχος, ενώ «θα τους τιμωρήσει αμείλικτα και ο θεός»
(Δημ. Σοφιανού «Εγκύκλιοι του Οικουμενικού Πατριάρχη ...»)
Προφανώς, το αποκορύφωμα της πολιτικής θεολογίας της Ορθοδοξίας του 19ου αιώνα!
Ακόμα και μετά τη λήξη του απελευθερωτικού αγώνα και τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, έστειλε ο τότε Πατριάρχης Αγαθάγγελος Α' το Φεβρουάριο 1828 εγκύκλιο, με την οποία καλούσε τους κατοίκους της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου Πελάγους που είχαν απελευθερωθεί, να μετανοήσουν, να δηλώσουν υποταγή στο σουλτάνο και να επανέλθουν υπό τον οθωμανικό ζυγό! Μία πατριαρχική αντιπροσωπεία που ήλθε ειδικά στην Ελλάδα επέδωσε ιδιοχείρως την εγκύκλιο στον πρώτο κυβερνήτη του νεοελληνικού κράτους, Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος φυσικά την απέρριψε χωρίς συζήτηση.
Με όλα αυτά, οι λαοί που κατάφεραν στις αρχές του 19ου αιώνα να αποτινάξουν σε μικρά τμήματα της παλιάς Ρωμανίας τον οθωμανικό ζυγό, είχαν χάσει πια την Αναγέννηση, είχαν χάσει τη θεσμική οικονομική επανάσταση του 17ου αιώνα (δημιουργία κεφαλαιαγορών, χρηματιστηρίων και πολυεθνικών ανωνύμων εταιρειών), δεν γνώρισαν το Διαφωτισμό και τη βιομηχανική επανάσταση και βρίσκονταν το έτος 1830 πολιτισμικά και πνευματικά, χωρίς καταγωγή, παρελθόν και συνέχεια, σε πλήρη μορφωτική ένδεια - κατάληξη μιας αποστολής που εκτέλεσε «επιτυχώς» επί μιάμιση χιλιετία ο εκκλησιαστικός μηχανισμός.
Την χρονιά που ξεκίνησε η εθνική παλιγγενεσία, δύο Ελληνίδες αδελφές αλληλογραφούσαν ως εξής (από επιστολή που βρίσκεται στο Αρχείο Χατζηγιάννη Μέξη, Ιστορικό Αρχείο Σπετσών):
«Της ενδοξοτάτις και ποληχρονεμενης
εζλι χανουμς
Ανάπλι
Ενδοξοτάτη και πολυχρονεμένη χανούμ αμελέ μου
Ακριβος χερετο και ροτο δια το χαΐρι σου
Χανουμου αμελε μου σουλεγο μεπολιβηα
οτι κατατοπαρον τινηγιαν καλος εχουμε προστινορα
καιμεαλονμουγραμα σουεγραψα
κιαντολαβες ουτεν ηξευβρο
ομοσγραψε μου διατινιγιανσου ταπαντα
σεχερετο
1821 απριλ. 4
Αδελφισου
Αχαμπημπι
Χανουμ γιαερ»
Επίσης ενδεικτικές της οπισθοδρόμησης που είχε επιβληθεί στους ελληνικούς πληθυσμούς κατά τον Μεσαίωνα είναι οι αντιδράσεις που προέκυψαν στις πρώτες δεκαετίες του ελεύθερου ελληνικού κράτους κατά διαφόρων «νεωτερισμών» που εισάγονταν από τη Δύση, όπως:
κατά της πατατοφαγίας (έργο των Αλούτερων = Λουθεριανών!),
κατά του εμβολιασμού (βούλα του διαβόλου),
κατά των ατμοπλοίων (καρότσες του σατανά),
κατά του πανεπιστημίου (διαβολοεπιστήμιο),
κατά του δικαστικού συστήματος (γυφτόσπιτα),
κ.ά., τις οποίες αντιδράσεις καθοδηγούσε ο εκκλησιαστικός μηχανισμός ή το πιο οπισθοδρομικό τμήμα του.
Το 1830 έγραφε ο Αδαμάντιος Κοραής, τον οποίο μέχρι σήμερα αναθεματίζουν οι παπάδες: «Η ταλαίπωρος Ελλάς δεν ανεστήθη αληθώς, αλλά τάφον μόνον ήλλαξε, και επέρασεν από νεκροθαπτών Τούρκων χείρας εις χριστιανούς νεκροθάπτας».
Αυτή η πολιτισμική υστέρηση έναντι της Ευρώπης, των βαλκανικών λαών και ειδικότερα της ελληνικής κοινωνίας που είναι αποτέλεσμα επιμελημένης προσπάθειας του εκκλησιαστικού μηχανισμού, συνεχίζεται μέχρι των ημερών μας και είναι εμφανής σε πάμπολλες εκδηλώσεις.

Ευρυδικη Κελασιδου  — μαζί με Διμήτριος Ζαγρέας.