Εμπεδόκλεια Κοσμολογία. Σφαίρος και Δίνη – Η ανυπαρξία της Γενέσεως και της Φθοράς.

     

Ο φιλόσοφος Εμπεδοκλής πνευματικά και ιδεολογικά ωρίμασε σε μια έντονη συγκρουσιακή περίοδο ανάμεσα στη φυσική θεωρία του Ηράκλειτου για ένα δυναμικό σύμπαν, στο οποίο κυριαρχεί το αείζον πύρ, και στο στρατόπεδο της πυθαγόρειας και ελεατικής οντολογίας του Παρμενίδη, με ένα ον στατικό και αναλλοίωτο, με αποτέλεσμα στη δική του οντολογία να συγκεράσει αυτές τις δυο αντιτιθέμενες θεωρίες. Ωστόσο, αναζητώντας με την φιλοσοφία του μια αιτιολογημένη ερμηνεία της πραγματικότητας, της φύσης και της ύλης, ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχει «πραγματική» γένεση και φθορά, αλλά μια διαρκής αλλαγή.

Θεωρούσε ότι το «Όν», δηλαδή το Σύμπαν, όταν το εννοούμε σαν σύνολο είναι ακίνητο, αμετάβλητο, ολοτελές και αιώνιο, καθώς ούτε γεννήθηκε, ούτε θα πεθάνει ποτέ. Όμως, βλέποντας το «Όν» στα μέρη του, είναι κινούμενο, σύμφωνα τους όρους της Ηρακλείτειας Κοσμολογίας. Τα βασικά στοιχεία συνθέσεως του κόσμου, τα δομικά του στοιχεία, είναι το νερό, το χώμα, ο αέρας και η φωτιά. Όλα τα όντα της φύσης σχηματίζονται από αυτά τα στοιχεία. Τίποτα δεν γίνεται από το «μη είναι» και τίποτα δεν καταλήγει εκεί. Ο φιλόσοφος, δηλαδή, πίστευε ότι τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα και τίποτα δεν καταλήγει στο τίποτα, καθώς κάθε μεταβολή μέσα στη φύση εξηγείται από την κίνηση των μορίων, δηλαδή των ατόμων της ύλης, που στη δομική τους βάση είναι αμετάβλητα. Επομένως, αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν γένεση και φθορά, είναι η συνένωση και ο χωρισμός των στοιχειακών φορέων. Όσον αφορά στα στοιχεία που συνθέτουν την ύλη του κόσμου είναι αιώνια αμετάβλητα, αντιθέτως η ύλη του κόσμου είναι αιώνια μεταβλητή. Στη φύση και στο σύμπαν δεν υπάρχει αρχή και τέλος, καθώς και τα δυο είναι αιώνια.

Κατά τον φιλόσοφο το κοσμικό γίγνεσθαι περιγράφεται σαν μια αιώνια κυκλική πορεία, της οποίας τα δυο ορόσημα είναι ο θεϊκός σφαίρος και η χαοτική δίνη (δίνος), ενώ η συνολική πορεία διακρίνεται σε τέσσερα στάδια:

• Αρχικά επικρατεί απόλυτα η φιλότητα και τα τέσσερα ριζώματα βρίσκονται σε πλήρη ομόνοια μεταξύ τους, σε κατάσταση μείξης, δηλαδή στη μορφή του σφαίρου. Σε μια πρωταρχική ενότητα, μια μάζα ομοιογενή και συμπαγή, όπου τα πάντα χαίρονται την ένωση τους και επικρατεί μια μακαριότητα.
• Έπειτα, η είσοδος του νείκους στον σφαίρο οδηγεί σε διαδικασία σταδιακής διάλυσης και αποσύνθεσης, σε ακοσμία. Μέσω μιας επεκτεινόμενης δίνης τα ριζώματα ξεχωρίζονται και απομακρύνονται. Τα έμβια όντα που δημιουργούνται σε αυτή τη φάση του κοσμικού γίγνεσθαι υπόκεινται στην αυξανόμενη επιρροή του νείκους. Σε αυτό το στάδιο βρίσκεται ο κόσμος μας, ο οποίος βαδίζει σε κατάσταση αυξανόμενης διαμάχης και εχθρότητας.
• Ο δίνος αποτελεί την φάση της πλήρους κυριαρχίας του νείκους, στην οποία προκαλείται χάος, διάλυση και ολοκληρωτική αποσύνθεση.
•  
• Τέλος, εισέρχεται βαθμιαία η φιλότητα και ο κόσμος επιστρέφει στη συγκρότηση του σφαίρου. Με αυτό τον τρόπο η φιλότητα και το νείκος είναι δυνάμεις που ασκούνται πάνω στα τέσσερα στοιχεία, τα οποία φέρνουν σε κατάσταση ισορροπίας.

Επομένως, σύμφωνα με τον Εμπεδοκλή, ο κόσμος συμπτύσσεται και αναπτύσσεται ανάλογα με ποια εκ των δυο δυνάμεων (φιλότητα-νείκος) κυβερνά. Στην φιλοσοφική του σκέψη, ο σφαίρος φαίνεται να είναι ένα είδος κοσμογονικού κέντρου, ένα είδος χάους, που μέσα του περικλείει όλους τους νόμους και τους συντελεστές της δημιουργίας.

Κατά την απόλυτη επικράτηση της φιλότητας τα δομικά στοιχεία βρίσκονται σε απόλυτη ηρεμία και αποτελούν μια ολοστρόγγυλη σφαίρα. Τα τέσσερα ριζώματα δεν ξεχωρίζουν το ένα από το άλλο και κυριαρχεί η γαλήνη, η οποία απορρέει από την αρμονική συνύπαρξη. Ωστόσο, η γαλήνη αυτή δεν διαρκεί, καθώς σταδιακά εισέρχεται στον Σφαίρο, το Νείκος, οδηγώντας στην αποσύνθεση των μερών, στη διάσπαση τους, αποτελώντας την αρχή μιας στροβιλικής κίνησης, μιας δίνης. Εξαιτίας αυτής της δίνης ορισμένα στοιχεία συνενώνονται σε διαφορετικές αναλογίες, ενώ άλλα διασπώνται, έως ότου να επέλθει η ολοκληρωτική επικράτηση του Νείκους και η δημιουργία μιας πλήρως χαοτικής κατάστασης. Έπειτα, σε αυτή την πλήρους αποσύνθεσης κατάσταση έρχεται πάλι η φιλότητα, για να ξαναρχίσει η διαδικασία προς την απόλυτη επικράτηση της σφαιρώδους ηρεμίας. Όταν η ισορροπία αυτή διασπάται εκδηλώνονται οι νόμοι: μια κεντρομόλος δύναμη από τη μια, η Φιλότητα, η Αγάπη, η Στοργή και η Αρμονία, και μια φυγόκεντρος δύναμη από την άλλη, το Νείκος, η Διχόνοια, το Μίσος. Με αυτό τον τρόπο η Φιλότητα ενοποιεί τον κόσμο προς το ΕΝΑ, ενώ το Νείκος μετατρέπει την ενότητα σε πολλαπλότητα, σε επικράτηση του κακού και της δυσαρμονίας. Αποτέλεσμα της αντίδρασης των δυο αυτών πρωταρχικών νόμων είναι η διαδοχική εκδήλωση των τεσσάρων στοιχείων από τη χαώδη κατάσταση του Σφαίρου, στη γέννηση του κόσμου και των δημιουργημάτων του. 

Επομένως, αυτή είναι η συνεχόμενη και αέναη παλινδρομούσα κίνηση μεταξύ Φιλότητας και Νείκους, που αποτελεί τον κοσμικό κύκλο. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται επ’ αόριστον, ερμηνεύοντας έτσι το κοσμικό γίγνεσθαι και αποδεικνύοντας την ανυπαρξία αυτού που οι άνθρωποι αποκαλούν γένεση και θάνατο.

Κατηγορία Μόνιμες Στήλες