Αναπαράσταση κατοίκησης του σπηλαίου, από αρχάνθρωπους
Καλλιτεχνική αναπαράσταση του ατόμου που ανήκε.
Το κρανίο όπως βρέθηκε, κολλημένο στο τοίχωμα της σπηλιάς, με σταλαγμιτικό υλικό.
Κωνσταντίνος Αρβανίτης
ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ - 62 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ
ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ
(Οταν επικρατεί λίγο ησυχία, ας μαθαίνουμε και τίποτα...)
Το σπήλαιο Πετραλώνων ανακαλύπτεται τυχαία το 1959, από τον Φίλιππα Χαντζαρίδη, ένα κάτοικο της Κοινότητας Πετραλώνων.
Το επόμενο χρόνο, ο συμπατριώτης του Χρήστος Σαρηγιαννίδης, μαζί με άλλους 5 (εκ των οποίων 3 επιστήμονες) βρίσκουν τυχαία, στις 15 Σεπτεμβρίου 1960, ένα απολιθωμένο κρανίο ανθρώπου καλυμμένο με σταλαγμιτικό υλικό.
Η είδηση συγκλόνισε, γιατί έως τότε δεν υπήρχαν απτές αποδείξεις για την παλαιότητα της κατοίκησης του ελλαδικού χώρου.
Ηταν εμφανές ότι το κρανίο ανήκε σε προηγούμενο στάδιο εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου, οπότε προέκυψε σοβαρό ζήτημα σχετικά με την χρονολόγησή του, αφού ξέφευγε πολύ από το πεδίο της καθιερωμένης αρχαιολογικής μεθοδολογίας.
Ηταν πια ένα πρόβλημα που όφειλε να λύσει η παλαιοανθρωπολογία, με την βοήθεια και από τα στρωματογραφικά, παλαιολιθικά, παλαιοντολογικά αλλά και αρχαιομετρικά στοιχεία.
_______________________________
ΑΠΟ ΑΝΑΓΚΗ, ΣΤΑ ΞΕΝΑ ΧΕΡΙΑ...
Επειδή την εποχή εκείνοι δεν υπήρχαν στην Ελλάδα ειδικοί για αυτά τα αντικείμενα, κάλεσαν από το εξωτερικό δύο Γερμανούς επιστήμονες, τον ανθρωπολόγο E. Breitinger (Μπράιτινγκερ) και τον παλαιοντολόγο O. Sickenberg (Ζίκενμπεργκ).
Οι Breitinger και Sickenberg (1964) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κρανίο είναι 50.000 περίπου ετών, ενώ ο Breitinger θεώρησε πως από ανθρωπολογική σκοπιά συγγενεύει τόσο πολύ με τα αφρικανικά ευρήματα ώστε μπορεί ν’ αναγορευθεί σαν... «ο πρώτος Αφρικανός εκτός Αφρικής»!
Το Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ασπάσθηκε αμέσως και αβασάνιστα τα συμπεράσματα αυτά.
Μάλιστα το ίδιο έδωσε επιπλέον και την ερμηνεία ότι το ανθρώπινο κρανίο "ολίσθησε" στο εσωτερικό του σπηλαίου από βρόχινα ή άλλα ύδατα και ότι έτσι δεν υφίσταται καμία παλαιοντολογική ή στρωματογραφική του συσχέτιση με τα πέριξ!
______________________________
ΑΛΛΑΓΗ ΣΚΗΝΙΚΟΥ - ΣΠΑΕΙ Η "ΑΡΜΟΝΙΑ"
Ταυτόχρονα όμως με τους δύο Γερμανούς, ήλθαν σε επαφή και με τον ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό, διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, που είχε γίνει διεθνώς γνωστός από την μελέτη του «Η προέλευση των Ελλήνων» (1961), που βασίστηκε σε κρανιολογικές και ανθρωπομετρικές μελέτες των σύγχρονων ελληνικών πληθυσμών από την Κριμαία έως την Κάτω Ιταλία.
Με αυτές τις μελέτες ο Άρης Πουλιανός είχε αποδείξει ότι ο ελληνικός λαός είναι αυτόχθων και ότι είναι κοινές οι ρίζες του με αυτές των αρχαίων Ελλήνων, αντικρούοντας τα ευρύτατα διαδεδομένα "δόγματα" της γερμανικής κυρίως επιστήμης, που κατέτασσε τους Έλληνες σε σλαβικούς και άλλους λαούς.
Το 1965 ο Άρης Πουλιανός επαναπατρίζεται από την Σοβιετική Ενωση και συνεχίζει να μελετά το κρανίο αλλά και το σπήλαιο Πετραλώνων.
Αντίθετα με τον Breitinger, διατύπωσε την καθιερωμένη πλέον σήμερα άποψη ότι ο άνθρωπος των Πετραλώνων αποτελεί μία ξεχωριστή ευρωπαϊκή προγονική μορφή, η οποία αναπτύχθηκε
στο χώρο της Ν.Α. Ευρώπης.
Η σχεδόν τέλεια ορθογναθία, το σχήμα της οδοντοστοιχίας, η κατασκευή του ινιακού οστού ήσαν, (μεταξύ άλλων), τα βασικά επιχειρήματά του.
Αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με το δόγμα ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε μόνο στην Αφρική και από εκεί πήγε σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Το ανατρέπει εντελώς!
Ηταν επιτακτική λοιπόν η ανάγκη να γίνουν συστηματικές ανασκαφές στο σπήλαιο.
___________________________________
Η ΧΟΥΝΤΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ
Η διενέργεια των ανασκαφών αυτών καθυστέρησε εξαιτίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1967.
Ο Άρης Πουλιανός καθαιρείται από κάθε κρατική θέση και
εξορίζεται στην Γυάρο και την Λέρο (για να μάθει άλλη φορά..).
Ομως, αφού δεν βρέθηκε τίποτε να του καταλογιστεί, απελευθερώνεται τέλη του 1967 και αμέσως οργανώνει την πρώτη ανασκαφική τομή του σπηλαίου Πετραλώνων την άνοιξη του 1968.
Οι ανασκαφικές εργασίες διακόπτονται από την δικτατορία μέσα σε ένα μήνα...
Πολύ αργά τον πήραν χαμπάρι! Ο Αρης Πουλιανός είχε ήδη προλάβει να ανακαλύψει σημαντικά ευρήματα!
Τα επιστημονικά συμπεράσματα που ανακοινώνονται στον ελληνικό Τύπο τον Απριλίο του 1968 (δημοσιεύτηκαν και στο περιοδικό των Η.Π.Α. "Archaeology" τον Ιανουάριο του 1971), είναι πολλά και συγκλονιστικά:
1) Ανακαλύπτεται η ύπαρξη διατεταγμένης στρωματογραφίας, που ξεπερνά τις 800.000 χρόνια.
2) Σε κάθε σχεδόν γεωλογικό στρώμα διαπιστώνεται ανθρώπινη παρουσία! Δηλαδή το σπήλαιο κατοικήθηκε σε όλες τις αποχές, από εκείνη την μακρινή ως και την "σημερινή".
3) Αποκαλύπτονται παλαιολιθικά εργαλεία της ίδιας ηλικίας, αλλά κυρίως τα ίχνη της αρχαιότερης μέχρι σήμερα φωτιάς που είχε ανάψει ποτέ ανθρώπινο χέρι επί της Γης!
Ανατρέπονταν έτσι όχι μόνον οι προηγούμενες απόψεις για το σπήλαιο Πετραλώνων, αλλά και όλες οι κρατούσες τότε δοξασίες περί της εξόδου του ανθρώπου από την Αφρική και της έλευσης του στην Ευρώπη πριν από 200-300.000 χρόνια.
.....................................................................
Ο SICKENBERG ΑΝΑΓΚΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΕΙ
Αμέσως μετά την ανακοίνωση Τύπου του Αρη Πουλιανού τον Απρίλιο 1968, ο Sickenberg θορυβημένος παραπονέθηκε ότι κατά την πρώτη του μελέτη (1964) δεν διέθετε συγκριτικό οστεολογικό υλικό των απολιθωμάτων στη Θεσσαλονίκη και ζήτησε να του αποσταλούν τα ευρήματα για να τα ξαναμελετήσει.
Του στάλθηκαν, αν και πολλά από αυτά ουδέποτε τα επέστρεψε. Η νέα του μελέτη (δημοσιευμένη το 1975), αν και δεν αναφέρεται στις ανασκαφές τού Πουλιανού του 1968, κατέληξε στην «αναθεώρηση της πανίδας των Πετραλώνων» (δική του έκφραση) και ερχόταν να συμφωνήσει με την ηλικία που προσδιόρισε ο Α. Πουλιανός το 1968-71...
__________________________________
ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ
Μετά την πτώση της δικτατορίας συνεχίζονται οι έρευνες και ανασκαφές, ουσιαστικά από το 1975 έως και το 1983, με άδειες του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο όνομα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος και του Άρη Πουλιανού.
Για τις έρευνες της 2ης ανασκαφικής περιόδου, σχηματίζεται η μεγαλύτερη ίσως διεθνής επιστημονική ομάδα που σχηματίστηκε ποτέ, για την επίλυση των επί μέρους ανασκαφικών προβλημάτων.
Μετακαλούνται 46 ειδικοί από 12 διαφορετικά κράτη!
Οι διδάκτορες καθηγητές: B. Kurten (Φινλανδός), M. Kretzoi (Ούγγρος), M. Ikeya (Ιάπωνας), I. Horacek (Τσέχος), G. Belluomini (Ιταλός), A. Moigne (Γαλλίδα), ο R. Murrill (ΗΠΑ) και άλλοι, συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο ηχηρά ονόματα των συνεργατών που επέλεξε η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος να στελεχώσουν τις έρευνες.
Από ελληνικής πλευράς πρέπει να αναφερθούν επίσης οι:
- Γ. Μανιάτης του «Δημοκρίτου»,
- Γ. Λυριτζής της Ακαδημίας Αθηνών,
- Σ. Παπαμαρινόπουλος του Παν/μίου Πατρών και
- Χ. Παπαστεφάνου του Παν/μίου Θεσσαλονίκης.
Με λίγα λόγια, τα νέα συμπεράσματα επιβεβαίωσαν, με τις πιο σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης, την ηλικία που είχε προσδιορίσει εξ αρχής ο Άρης Πουλιανός!!
Επί πλέον κατέληξαν στον στρωματογραφικό συσχετισμό του κρανίου του επονομαζόμενου Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, με διάφορα υλικά που χρονολογούνται στις 700.000 περίπου χρόνια.
Η εφαρμογή των πιο αναλυτικών μεθόδων ανασκαφής οδήγησε στην ανεύρεση πρωτοφανών για την εποχή ευρημάτων, όπως απολιθωμένων τμημάτων ξύλου, ενός φύλλου πρίνου και ζωικών τριχών και κοπρόλιθων.
Η αδιάλειπτη σχεδόν παρουσία των λίθινων και οστέινων εργαλείων του ίδιου εξελικτικού σταδίου των Αρχανθρώπων, από τα κατώτερα στα ανώτερα στρώματα (περισσότερο από 800.000 και ~550.000 χρόνια αντίστοιχα), έδειξε τη μακρόχρονη παρουσία τους στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής.
Αλλωσττε, ουδέποτε σταμάτησε η ίδια γραμμή αυτής της εξελικτικής πορείας στην περιοχή.
Οπως αποδείχθηκε ήδη από το 1973 στο 9ο Διεθνές Συνέδριο Ανθρωπολογίας του Σικάγο, από τον Άρη Πουλιανό, οι πιο κοντινοί ανθρωπολογικά σύγχρονοι απόγονοί του είναι οι κάτοικοι της Ν. Βαλκανικής.
__________________________________
ΝΕΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ
Οι ανασκαφές του Άρη Πουλιανού διακόπηκαν το 1983, για λόγους τελείως άσχετους με την επιστήμη και χωρίς κάποια επίσημη εξήγηση.
Στα μέλη της ανασκαφικής του ομάδας απαγορεύθηκε κάθε πρόσβαση τόσο στις ανασκαφές όσο και στα ίδια τα ευρήματα, ενάντια σε κάθε έννοια που απορρέει από τα πνευματικά δικαιώματα!!
Αποτέλεσμα: επί 15 ολόκληρα χρόνια τα ευρήματα παρέμειναν απρόσιτα για μελέτη και ασυντήρητα μέσα στις αποθήκες τού Μουσείου.
Μέσα στα αίτια αυτής της κατάστασης ήταν τόσο να κουκουλωθεί το μέγεθος των λαθών που προηγήθηκαν των ανασκαφών και αφ’ ετέρου να εμποδιστεί η άντληση όσων νεότερων επιστημονικών συμπερασμάτων παρέμεναν ακόμη κρυμμένα τόσο επί των αδημοσίευτων ευρημάτων του Μουσείου όσο και στα ιζήματα του σπηλαίου.
Αυτό το φρενάρισμα των ερευνών τού Άρη Πουλιανού έδωσε την ευκαιρία στους ξένους ανασκαφείς και ερευνητές να ανασυγκροτηθούν και να ανασυντάξουν τις απόψεις τους πάνω σε αντίστοιχα ζητήματα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν να στερηθεί η χώρα μας τα οφέλη από το προβάδισμα που της αναλογούσε.
Πέρα από τις προσπάθειες υφαρπαγής τού πνευματικού έργου, που εκδηλώθηκαν ακόμη και σε επίσημες συνεδριάσεις, η στάση τού Υπουργείου Πολιτισμού από το 1983 και μετά ευνοεί κατ’ εξοχήν τους ανταγωνιστικούς φορείς τού εξωτερικού, που ασχολούνται με συναφή ζητήματα.
Το 1997 η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος, δικαιωμένη ύστερα από 15ετή δικαστικό αγώνα, (σε Άρειο Πάγο όσο και Συμβούλιο της Επικρατείας), επανήλθε στο χώρο του σπηλαίου.
Σύμφωνα με καταγγελία του Αρη Πουλιανού, οι διάφορες κυβερνήσεις και οι άνθρωποι τους έχουν καταστρέψει ή εξαφανίσει πολύ μεγάλο μέρος από τα ευρήματα και τα αποδεικτικά στοιχεία των ανασκαφών.
__________________________________________
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά - ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο Β'
Ο γιος του Άρη Πουλιανού, ο Νίκος Πουλιανός, που είναι:
- διδάκτωρ Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας,
- διδάκτωρ Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας,
- πρόεδρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος,
- μέλος της Διεθνούς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανθρωπολόγων,
- επιστημονικό στέλεχος της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού,
Στην διδακτορική του διατριβή, στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, ασχολήθηκε ερευνητικά με ένα μέρος των ευρημάτων τού σπηλαίου Πετραλώνων και προχώρησε στη σύνθεση των μέχρι σήμερα μελετών, εξετάζοντας μαζί και όσες αντίθετες απόψεις είχαν προκύψει κατά καιρούς.
Στον πρόλογο αυτής της εν Ιταλία διδακτορικής διατριβής ο διευθυντής τού Ανθρωπολογικού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας καθηγητής Brunetto Chiarelli (και Πρόεδρος του Παγκόσμιου Συνεδρίου Ανθρωπολογίας του 2003) αναφέρει:
«...Κεντρικό στοιχείο για το συμπέρασμα ότι η κατοίκηση της Ευρώπης ανέρχεται τουλάχιστο στις 700.000 χρόνια αποτελεί το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στο σπήλαιο Πετραλώνων...
Η εργασία αυτή αποτελεί μία προσφορά υψηλού ευρωπαϊκού επιπέδου... με πολλά πρωτότυπα δεδομένα για την αρχαιότητα, τις συνθήκες και τον τρόπο ζωής αυτού του προϊστορικού ανθρώπου.
Μία άλλη όψη είναι και η κριτική αλλά αμερόληπτη παρουσίαση των έντονων επιστημονικών διχογνωμιών, στις οποίες συμπαρασύρθηκαν και ενεπλάκησαν ακόμη και κυβερνητικές ελληνικές υπηρεσίες...».
__________________________________________
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Τίποτα λοιπόν δεν μπορεί να επισκιάσει το γεγονός ότι η περίπτωση του "Αρχάνθρωπου των Πετραλώνων" είναι η μεγαλύτερη ανακάλυψη του 20ου αιώνα στον τομέα της Ανθρωπολογίας στην χώρα μας!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου