Οι θεωρίες πως η νηστεία βοηθάει στην ένωση με το θεό είναι λίγο πολύ γνωστές. Όπως και το ότι είναι κάποιο είδος αποτοξίνωσης για τον οργανισμό. Όμως όλα αυτά είναι καλά όταν γίνονται κατ' επιλογήν και όχι με τον φόβο αφορισμού και της μεταθανάτιας τιμωρίας.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας με την κρεμάλα τιμωρούσε ο Τούρκος και με τον αφορισμό ο Δεσπότης. Περισσότερο και από το σπαθί του Τούρκου έτρεμαν τον αφορισμό οι υπόδουλοι ραγιάδες. Από το σπαθί υπήρχε
έστω και μία ελπίδα να γλυτώσουν. Από τον αφορισμό δεν μπορούσε τίποτα να σε σώσει. Τρομερό και ακαταμάχητο όπλο στα χέρια της Εκκλησίας.
Όπου δεν έπιαναν οι απειλές του Τούρκου, τα κατάφερνε ο παππάς μέσα στην εκκλησία, διαβάζοντας τον αφορισμό με τις φοβερές κατάρες, που «ερράϊζε τας πέτρας», σύμφωνα με τον ιστορικό της επανάστασης Αμβρόσιο Φραντζή, λύγιζε και τον πλέον σκληρό πολεμιστή και όχι μόνο τον απλό ξωμάχο και βοσκό.
Η νηστεία αναφέρεται από πολύ παλιά, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όμως έπρεπε πρώτα να χορτάσουν οι "πατέρες" της εκκλησίας και ούλοι οι παρατρεχάμενοι του κλήρου και των Τούρκων.
Στο βιβλίο Τα Ψιλά Γράμματα της Ιστορίας, ο Θεόδωρος Δημοσθ. Παναγόπουλος αναφέρει σχετικά:
"Κατά τη διάρκεια των νηστειών, το φαγητό των στεριανών ήταν κυρίως λάχανα με πιπέρι και αλάτι, σαλιγκάρια με σκόρδο, κρεμμύδια ψητά στη χόβολη και μόνο τις γιορτές έριχναν λίγο λάδι. Των νησιωτών, μύδια, αχινοί, χταπόδια.
Από την Πέμπτη μέχρι την Κυριακή έμεναν κυριολεκτικά νηστικοί. Κρέας έτρωγαν μόνο του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Δημητρίου, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα.
Τη Μεγάλη Σαρακοστή ούτε κρέας ούτε ψάρια, ούτε λάδι ούτε αβγά, ούτε τυρί, με συνέπεια στο τέλος της νηστείας να είναι τόσο πολύ εξασθενημένοι, ώστε να μην είναι σε θέση να εργασθούν.
Οι φωτισμένοι Έλληνες της εποχής είχαν συλλάβει τις βλαβερές επιπτώσεις της σκληρής νηστείας στην υγεία του λαού και στην οικονομία.
Ο Κοραής είχε προτείνει απλοποίηση των νηστειών, αλλά δέχτηκε τα σφοδρά πυρά του ιερατείου. Αλλά και ο ανώνυμος συγγραφέας της “Ελληνικής Νομαρχίας”, ταυτίζεται με την άποψη του Κοραή:
«Αναγκαΐον είναι νά όλιγοστεΰση ό πατριάρχης τό πλήθος τών εορτών και τών νηστειών, επειδή αί μεν έορται έμποδίζουσι το κέρδος με τήν άργίαν είς τον λαόν, και αί νηστεΐαι του αφανίζουν τήν υγείαν. Ό θεν τάς μεγάλας έορτάς ήμπορούσε νά τάς διορία η εις δλας τάς Κυριάκός, και εις τάς άλλας έορτάς νά δώση τήν άδειαν νά δουλεύουν. Διά δέ τάς σαρακοστάς νά τάς σμικρΰνη κα'ι τάς περισσοτέρας νά τάς άποβάλη κα'ι τότε ό πτωχός ζή με όλιγώτερα έξοδα κα'ι τρέφεται καλλιότερα».
(Ανωνύμου Ελληνική Νομαρχία, όπ. παρ., σ.144.)
Η Εκκλησία επιχειρώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα, δογματίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι φύσει αμαρτωλός και το σώμα μολυσμένο από την αμαρτία κατέληξε στο σόφισμα ότι η ευσέβεια και η πίστη είχε ως μέτρο την αποχή από το φαγητό και συνακόλουθα από κάθε είδους απόλαυση.
Το πρότυπο του καλού χριστιανού ήταν ο ακριδοφάγος Άγιος Αντώνιος. Όλα τα άλλα, απαγορεύονται και μόνο κατ’ εξαίρεσιν, κατ’ οικονομίαν, όπως το λένε... οι άγιοι πατέρες, και σε σπάνιες περιπτώσεις, επιτρέπονται.
«Επειδή οι Τούρκοι αρπάζουν από τους Έλληνες τα πάντα, εκτός από εκείνα που επαρκούν μόλις για να κρατηθούν στην ζωή, η Εκκλησία επέβαλε 200 μέρες τον χρόνο νηστεία. Έτσι οι Έλληνες υποσιτίζονται στα δυο τρίτα του χρόνου. Έτσι, συνηθίζοντας στη λιτότητα, με τις σχολαστικές νηστείες, “εξασφάλιζαν τα μέσα για να χορταίνει ο κλήρος”.
Οι πιο σκληρές ήταν αυτές πριν το Πάσχα. Πολύ σκληρές ήταν και οι νηστείες του δεκαπενταύγουστου και 40 ημέρες πριν τα Χριστούγεννα. Αν αυτό συνέβαινε, γράφει ο Sieber, στους βόρειους λαούς θα αφανιζόταν ολόκληρες περιοχές, σαν να επρόκειτο για εποχή λιμού.
Οι Έλληνες, όμως, επιβιώνουν χάρις στις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας τους, γιατί σχεδόν όλον τον χρόνο υπάρχουν λαχανικά για να χορτάσουν την πείνα τους.
Ωστόσο τα αποτελέσματα της νηστείας είναι ολοφάνερα στα πρόσωπά τους.
Είναι ωχροί και αδύνατοι.
Οι Τούρκοι βέβαια χαμογελούν με την βλακεία της θρησκείας των Ελλήνων. Λένε πως σκάβουν μόνοι τους τον λάκκο τους»
(F. W. Sieber, Reise nach der Insel Kreta, Leipzig 1823, τ. Α', σ. 470)
