Για την προέλευση της ονομασίας του
φαίνεται να υπάρχουν πολλές απόψεις. Σύμφωνα με μια εκδοχή προέρχεται
από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «θύω», που σημαίνει, μεταξύ άλλων, και
«ευωδιάζω».
Το θυμάρι είναι γνωστό ως το φυτό με τις
περισσότερες θεραπευτικές ιδιότητες, αποτελεί όμως και ένα από τα πιο
σημαντικά βότανα στις κουζίνες των σεφ και φυσικά η χρήση του μπορεί να
αποδειχτεί ιδιαίτερα «ευεργετική» και στη δική σας. Βάλτε τη δυνατή,
ελαφρώς καυστική και πλούσια γεύση του ακόμα και στα πιο συνηθισμένα
πιάτα σας και δείτε τη διαφορά.
Ετυμολογικά, το θυμάρι ή θύμος όπως το
ονόμαζαν οι αρχαίοι, προέρχεται από τη λέξη «θύω», η οποία αρχικά είχε
την σημασία του «βγάζω καπνούς» και αργότερα του «θυσιάζω». Από την ίδια
ρίζα προέρχονται και οι λέξεις θυμίαμα και θυμιατίζω, ενώ στενή
φαίνεται πως είναι και η σχέση με τον θυμό. Και θυμός στους αρχαίους δεν
σημαίνει την οργή, αλλά τη ζωτική δύναμη, τη βούληση, όπως μας
επιβεβαιώνουν λέξεις σαν το λιπόθυμος, εύθυμος, πρόθυμος κ.α.
Για τον Πλάτωνα, μάλιστα, ο θυμός
αποτελεί ένα από τα τρία μέρη της ψυχής, την κινητήρια δύναμη της
ανδρείας. Ήδη από την εποχή του Ομήρου, το θυμάρι ή για να είμαστε πιο
ακριβείς τα αρκετά είδη του που ευδοκιμούν στη χώρα μας, εκτός από
ήδυσμα για διάφορα εδέσματα αποτελούσε σύμβολο δύναμης και ανδρείας.
Και αν το περίφημο θυμαρίσιο μέλι του Υμηττού ήταν περιζήτητο και πουλιόταν ακριβά, ακόμα και οι πιο φτωχοί μπορούσαν να απολαύσουν το τονωτικό μείγμα από θυμάρι, απλό μέλι και ξίδι. «Τρώω το ίδιο θυμάρι με τον αφέντη μου», λέει κάποιος σκλάβος στην κωμωδία Πλούτος του Αριστοφάνη, εννοώντας ότι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση φτώχειας.
Το θυμάρι ήταν, λοιπόν, άφθονο και φθηνό, έχαιρε όμως μεγάλης εκτίμησης λόγω των ιδιοτήτων του. Οι ηλικιωμένοι έπιναν τακτικά έγχυμα από θυμάρι για να διατηρήσουν τις πνευματικές τους δυνάμεις, ενώ πολύ δυναμωτικό θεωρείτο ένα ποτό που παρασκευαζόταν με το σιγοβράσιμο σύκων και θυμαριού σε νερό ή κρασί.
Το θυμάρι ήταν φυτό αφιερωμένο στη θεά του έρωτα Αφροδίτη και κανείς δεν αμφισβητούσε πως προκαλεί ή ενισχύει τον πόθο. Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ξακουστός στην εποχή του (τέλη του 4ου αι. π.Χ.) για τα συμπόσια που διοργάνωνε, υποστήριζε ότι έφτανε να σκορπίσει στις αίθουσες φρεσκοκομμένο θυμάρι για να κυριευθούν οι καλεσμένοι του από ερωτική διάθεση. Αλλά και ο φιλόσοφος (άρα πιο χαλιναγωγημένος) Αριστοτέλης συνδέθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του, απέκτησε μάλιστα ένα γιο μαζί με μια εταίρα, το όνομα της οποίας ήταν Ερπυλλίς, παραπέμπει στο άγριο θυμάρι και την ερωτική αναζωογόνηση που προκαλεί.
Ο Ιπποκράτης, στο σύγγραμμά του «Περί Διαίτης», αναφέρει πως το θυμάρι είναι θερμαντικό, υπακτικό και διουρητικό, αποβάλλει το φλέγμα, ενώ στο «Περί Νούσων» το προτείνει ενάντια στη φθίση του λάρυγγα.
Ο Διοσκουρίδης, στο τρίτο βιβλίο του συγγράμματος «Περί Ύλης Ιατρικής», περιγράφει λεπτομερώς τρία είδη θυμαριού. Πρώτο, αναφέρει το Thymus capitatus ή κατ' άλλους Coridothymus capitatus της σύγχρονης φυτολογίας: «Θυμάρι: το ξέρουν όλοι.
Είναι ένας χαμηλός θάμνος με τη μορφή φρύγανου, καλυμμένος από πολλά στενά φυλλαράκια, ο οποίος έχει πορφυρόχρωμες ανθισμένες κορυφές και φυτρώνει σε πετρώδη και άγονα εδάφη. Όταν πίνεται με αλάτι και ξίδι, αποβάλλει το φλέγμα από την κοιλιά.
Το αφέψημά του με μέλι βοηθά όσους έχουν ορθόπνοια, άσθμα ή ελμινθίαση, διευκολύνει την έμμηνο ρύση και τη γέννα• είναι, επίσης, διουρητικό, ενώ ανακατεμένο με μέλι συμβάλλει στην απόχρεμψη.»
Όταν ενέσκηψαν οι μεγάλες επιδημίες, με χειρότερη απ' όλες την πανούκλα, οι εντριβές με ξίδι μέσα στο οποίο είχε μουλιάσει θυμάρι ή απλώς το κάψιμο του μέσα στους χώρους θεωρούνταν αποτελεσματικά προστατευτικά μέτρα. Σε πολλές σλαβικές χώρες, εξακολουθούν μέχρι τις μέρες μας να θυμιατίζουν το σπίτι και το στάβλο με θυμάρι για να κρατήσουν μακριά τις μολυσματικές ασθένειες.
Μεγάλη χρήση του γινόταν μέχρι πρόσφατα από τους ρώσους πεχλιβάνηδες που ξάπλωναν πάνω σε μαξιλάρια γεμάτα με ξερό θυμάρι για να αντλήσουν δύναμη και θάρρος.
Το θυμάρι, τέλος, παραμένει πάντοτε παρόν στον μακρύ κατάλογο των συστατικών του παντισάχ κουββέτ ματζουνού, του αφροδισιακού εκλείγματος δηλαδή που κατανάλωναν τακτικά οι οθωμανοί σουλτάνοι και αγοράζουν σήμερα οι τουρίστες από τα μπαχαριτζίδικα την Κωνσταντινούπολης.
Το θυμάρι βρίσκει, επίσης, πολλές εφαρμογές στη σύγχρονη βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών λόγω των αντισηπτικών,
επουλωτικών, σπασμολυτικών και αποχρεμπτικών του ιδιοτήτων. Αποσμητικά
σαπούνια, κρέμες που τονώνουν την επιδερμίδα, λοσιόν για την ακμή,
σαμπουάν ενάντια στη πιτυρίδα, στοματικά διαλύματακαι οδοντόκρεμες,
αντιβηχικά σιρόπια, λοσιόν για μετά το ξύρισμα, φάρμακα για τη δυσπεψία,
είναι κάποια μόνο από τα προϊόντα που συχνά ενισχύονται με το αιθέριο
έλαιο του.
Το φυτό
Το θυμάρι ή thymus vulgaris ανήκει στην
οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Είναι ένας χαμηλός, εξαιρετικά
ανθεκτικός θάμνος, με μοβ άνθη στις κορυφές των κλαδιών και θαυμάσιο
άρωμα. Ανθίζει από το Μάιο μέχρι και τις αρχές του φθινοπώρου και το
συναντάμε σε χώρες της Μεσογείου, της Ασίας και στη Βόρεια Αμερική. Τα
ξεραμένα φύλλα του έχουν πράσινο λαδί χρώμα και όταν θρυμματιστούν,
αναδίδουν το άρωμά τους. Σε άγονα μέρη στην Ελλάδα, θα βρείτε πολλά είδη
θυμαριού, ενώ υπάρχουν και καλλωπιστικές ποικιλίες που καλλιεργούνται
σε κήπους.
Ένα φυτό... θησαυρός
Το θυμάρι έχει πολλές θεραπευτικές
ιδιότητες, γνωστές ήδη από τα χρόνια των αρχαίων Ελλήνων και Αιγυπτίων.
Έχει ισχυρή αντιμικροβιακή και αντισηπτική δράση, που οφείλεται στη
θυμόλη, την οποία περιέχει το αιθέριο έλαιό του και συνήθως
χρησιμοποιείται για την απολύμανση πληγών. Ωστόσο, λίγες σταγόνες από το βάμμα του σε νερό είναι αρκετές για να καθαρίσουν το σπίτι σας, αφήνοντας ένα ευχάριστο άρωμα.
Τονώνει το ανοσοποιητικό, είναι αποχρεμπτικό, κατευνάζει το βήχα
και τη βρογχίτιδα και θεωρείται εξαιρετικά αποτελεσματικό σε
περιπτώσεις γρίπης. Χρησιμοποιείται επίσης για την αντιμετώπιση της
δυσπεψίας και της διάρροιας, αλλά και του πονόδοντου.
Είναι θερμαντικό και με το λάδι ή το βάμμα του μπορείτε να κάνετε
εντριβές, που ανακουφίζουν από μυϊκούς και ρευματικούς πόνους.
Συνιστάται ακόμα και ως καταπραϋντικό σε περιπτώσεις άγχους.
Εσωτερικές χρήσεις:
- Γενικό διεγερτικό. Πολύτιμο για τη σωματική και πνευματική κατάπτωση (ατονία), το άγχος, τη νευρασθένεια, την κατάθλιψη, αλλά και την ημικρανία.- Βοηθά στην πέψη των λιπαρών τροφών. (Γι' αυτό να το προτιμάτε στα ψητά και γενικά στα κρεατικά)
- Θεωρείται ότι αυξάνει την πνευματική διαύγεια (γιατρός Valnet) και τονώνει τα νεύρα.
- Δυναμώνει την καρδιά.
- Σπασμολυτικό πολύτιμο για το βήχα του κοκίτη και το άσθμα.
- Είναι αποχρεμπτικό.- Τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.
- Είναι εφιδρωτικό και ρυθμίζει τα εκκρίματα σε περιπτώσεις γρίπης, συναχιού, κρυολογημάτων.
- Πολύτιμο σε προβλήματα του λαιμού και των βρόγχων.
- Προληπτικό αντιβιοτικό σε επιδημίες γρίπης.- Ισχυρό αντισηπτικό
του εντέρου, του γεννητικού-ουρικού συστήματος και των πνευμόνων
(εντερικές μολύνσεις, λευκόρροια, πνευμονικές μολύνσεις, βρογχίτιδα,
φυματίωση).
- Εμποδίζει τις ζυμώσεις και συγκέντρωση αερίων στην κοιλιά και στο έντερο.
Εξωτερικές χρήσεις:
-Αντισηπτικό και βακτηριοκτόνο σε δερματοπάθειες και λευκόρροια, επουλώνει πληγές, σπυριά και εγκαύματα.
-Σταματά την τριχόπτωση.-Θεραπεύει την ψώρα και τους λειχήνες.
-Καταπολεμά τους πόνους των αρθρώσεων σε αρθριτικά και ρευματισμούς.-Καθαρίζει το στόμα και τα δόντια καλύτερα από κάθε οδοντόκρεμα του εμπορίου. Καταπολεμά την ουλίτιδα.
-Με γαργάρες, βοηθά ερεθισμένες αμυγδαλές.
-Λίγες σταγόνες αιθέριου λαδιού σε ένα μπουκαλάκι παρθένο ελαιόλαδο είναι ότι πρέπει για κομπρέσες πάνω σε πληγές και τσιμπήματα εντόμων.-Με ένα μπάνιο διώχνει την κούραση.
Βάλτε το στην κουζίνα σας
Το πιο γνωστό προϊόν από θυμάρι είναι το
εξαιρετικής ποιότητας θυμαρίσιο μέλι, ενώ αποτελεί και ένα από τα
βότανα που χρησιμοποιούνται για τον αρωματισμό του λικέρ Βενεδικτίνη.
Στη μαγειρική χρησιμοποιείται για να αρωματίσει ψάρια, κρεατικά
(συνδυάζεται άριστα με κυνήγι και λουκάνικα), σάλτσες (ιδίως ντομάτας)
και τυριά (ιδίως κρεμώδη). Αλλάζει ευχάριστα τη γεύση και το άρωμα στα
φασολάκια και τον αρακά και μπορείτε να προσθέσετε τα ψιλοκομμένα φύλλα
του στο στιφάδο και σε σούπες. Μπορείτε ακόμα να το χρησιμοποιήσετε για
να δώσετε μια διαφορετική νότα σε κάθε είδους γέμιση, στα αυγά, στο
βούτυρο και φυσικά στις ξιδάτες ελιές. Ρίξτε, τέλος, λίγο πάνω στα
λαχανικά, τις σαλάτες και τα ζυμαρικά σας. Φτιάξτε νόστιμες μαρινάδες
και αρωματικό λάδι για τις σαλάτες και τα φαγητά σας (σε 1 λίτρο
ελαιόλαδο βάζετε 3 κουταλιές θυμάρι. Αφήνετε το μπουκάλι σε δροσερό και
σκοτεινό μέρος για 20 ημέρες και μετά το σουρώνετε με ένα τουλουπάνι).
Τολμήστε, τέλος, να το βάλετε και στα γλυκά σας.
Φρέσκο ή ξερό;
Τις περισσότερες φορές
χρησιμοποιείται ξερό ως καρύκευμα, καθώς το φρέσκο, αν και έχει πιο
πλούσια γεύση, είναι λιγότερο πρακτικό και έχει μικρή διάρκεια ζωής
(περίπου 1 εβδομάδα). Το τελευταίο θα το βρείτε σε κλωνάρια και μπορείτε
να τα χρησιμοποιήσετε είτε ολόκληρα είτε μόνο τα φύλλα τους. Φυσικά
μπορείτε να αντικαταστήσετε το ένα με το άλλο, αρκεί να θυμάστε ότι οι
ποσότητες που πρέπει να χρησιμοποιήσετε είναι διαφορετικές. Έτσι, η
αναλογία αποξηραμένου και φρέσκου θυμαριού είναι 1 προς 3, δηλαδή το 1
κουταλάκι αποξηραμένο θυμάρι αντιστοιχεί σε 3 κουταλάκια φρέσκο, ενώ αν
έχετε στα ντουλάπια σας σκόνη, βάζετε ακόμα μικρότερη ποσότητα.
Προφυλάξεις:
Όσο θαυματουργό κι αν είναι το θυμάρι, η καθημερινή εσωτερική του χρήση μπορεί να οδηγήσει σε υπερλειτουργία του θυρεοειδούς αδένα και σε δηλητηρίαση, με συμπτώματα εμετό, διάρροια, ζαλάδες και καρδιακή κατάπτωση.
Αν κάποιος θέλει να πίνει τακτικά, καλό είναι να πίνουμε 2 τσάγια τη
βδομάδα αλλιώς, αν έχουμε κάποιο κρύωμα ή κάτι άλλο, μπορούμε να πίνουμε
2-3 τσάγια τη μέρα για μια βδομάδα. Αν μαζεύετε θυμάρι και άλλα βότανα
Όταν μαζεύουμε θυμάρι, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην το
ξεριζώνουμε. Κόβουμε τα κλαδάκια με ψαλίδι ή μαχαίρι, για να μπορέσει να
ξανανθίσει. Επίσης, κόβουμε λίγο από κάθε θάμνο. Το θυμάρι μοιάζει
κάπως με τη ρίγανη, γι" αυτό χρειάζεται να μπορούμε να τα ξεχωρίζουμε.
Όταν είναι ανθισμένο, είναι εύκολο επειδή έχει μοβ άνθη. Όταν το
μαζεύουμε μόνοι μας από την εξοχή, στην αρχή μπορεί να τα μπερδεύουμε
αλλά γρήγορα θα μπορούμε να τα διακρίνουμε.
Αν μαζεύετε θυμάρι και άλλα βότανα
Όταν μαζεύετε θυμάρι από την εξοχή,
πρέπει να είστε προσεκτικοί ώστε να μην το ξεριζώνετε. Κόβετε τα
κλαδάκια με ψαλίδι ή μαχαίρι, για να μην καταστρέψετε το φυτό και να
μπορέσει να ξανανθίσει.
