Στήν “μεταπολιτευτική” Ἑλλάδα συνέβη μία δυσεξήγητη ἀντίφαση
κατεστημένου συστήματος καί λαϊκοῦ ὑποσυνειδήτου: Σύσσωμο τό πολιτικό
“κατεστημένο”, παρουσίασε τήν 21η Ἀπριλίου, ὡς ἔνα δῆθεν
λαομίσητο δικτατορικό καθεστώς, πού δέν προσέφερε τίποτε θετικό στον
τόπο. Ἀντιθέτως, στήν μνήμη ὅσων ἔζησαν ἐκείνη τήν περίοδο, ὑπῆρξαν
συχνά νοσταλγικές ἀναφορές στήν «χρυσή ἐποχή τοῦ Παπαδόπουλου». Ἡ φράση «Πού εἶσαι Παπαδόπουλε»
ἔγινε ἔνα ἀπό τά συχνά “σλόγκαν” τῆς “μεταπολιτευτικής” ἐποχῆς. Καί
προήλθε κυρίως ἀπό τόν καθημερινό Ἕλληνα βιοπαλαιστή, τόν ἀγρότη, τόν
ἐργάτη, τόν ἐπαγγελματία, πέρα ἀπό κόμματα καί παρατάξεις…
Ποιά εἶναι λοιπόν ἡ ἀλήθεια; Μέ ἀφορμή τήν συμπλήρωση 57 ἐτῶν ἀπό τήν 21η
Ἀπριλίου 1967, στό παρόν ἄρθρο παραθέτουμε λίαν συνοπτικά ἀλλά καί
συγκριτικά τούς βασικότερους ἀναπτυξιακούς δεῖκτες ἀνά παραγωγικό
τομέα καί πῶς θά ἐξελισσόταν ἡ οἰκονομική πορεία τῆς Ἑλλάδος ἐάν ὁ
Γεώργιος Παπαδόπουλος δέν εἶχε ἀνατραπεί…
Τό θαῦμα τῆς περιόδου Παπαδοπούλου: Συγκριτικοί οἰκονομικοί δεῖκτες 1953-1993 ἀνά κυβέρνηση
Τό Α.Ε.Π. (Ἀκαθάριστο Ἐθνικό Προϊόν):
Κατά τήν διάρκεια τῆς διακυβερνήσεως Παπαδόπουλου, ἡ ἐτήσια
ποσοστιαία ἄνοδος τοῦ ΑΕΠ ἦταν ἡ ἑξῆς: 1968: 5,7%, 1969: 9,3%, 1970:
8,3%, 1971: 8,1%, 1972: 9,1%, 1973: 8,3%. Μέσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως: 8,1% Ἡ Ἑλλάς ἦταν ἡ δεύτερη χώρα μέλος τοῦ ΟΟΣΑ σέ ρυθμό αὐξήσεως τοῦ ΑΕΠ, πίσω μόνο ἀπό τήν Ἰαπωνία.[1]
Τήν περίοδο 1953-1993, ὁ ρυθμός αὐξήσεως κυμάνθηκε ὡς ἑξῆς:
1953-1955 (Κυβέρνηση Παπάγου): 7,76%
1956-1963 (Κυβέρνηση Καραμανλῆ): 5,99%
1964-1967 (Κυβερνήσεις Παπανδρέου καί «Ἀποστατῶν»): 6,68%
1968-1973 (Κυβέρνηση Παπαδοπούλου): 8,1%
1975-1981 (Κυβερνήσεις Καραμανλή και Ράλλη): 3,7%
1982-1989 (Κυβέρνηση Παπανδρέου): 2,1%
1990-1993 (Κυβέρνηση Μητσοτάκη): 0,75%
Τήν περίοδο 1953-1989, ἡ αὔξηση τοῦ δευτερογενοῦς τομέα ἐπί τοῦ ΑΕΠ κυμάνθηκε ὡς ἑξῆς:
1953-1955 (Κυβέρνηση Παπάγου): 1,47%
1956-1963 (Κυβέρνηση Καραμανλῆ): 3,54%
1964-1966 (Κυβερνήσεις Παπανδρέου καί «Ἀποστατῶν»): 0,38%
1967-1973 (Κυβέρνηση Παπαδοπούλου): 7,16%
1975-1981 (Κυβερνήσεις Καραμανλῆ καί Ράλλη): 0,07%
1982-1989 (Κυβέρνηση Παπανδρέου): –1,22%
Καί ἡ ἀντίστοιχη μείωση τοῦ πρωτογενοῦς τομέα:
1953-1955 (Κυβέρνηση Παπάγου): 1,64%
1956-1963 (Κυβέρνηση Καραμανλῆ): 2,44%
1964-1966 (Κυβερνήσεις Παπανδρέου καί «Ἀποστατῶν»): 0,87%
1967-1973 (Κυβέρνηση Παπαδοπούλου): 5,94%
1975-1981 (Κυβερνήσεις Καραμανλῆ καί Ράλλη): 2,40%
1982-1989 (Κυβέρνηση Παπανδρέου): 1,13%
Οἱ οἰκονομικές ἐπιδόσεις τῆς περιόδου 1967-1973 ἦταν πού
κατέστησαν τήν Ἑλλάδα ἱκανή νά εἰσέλθει στήν ΕΟΚ. Τό 1984,
συμπληρώνονταν 22 χρόνια ἀπό τήν συμφωνία συνδέσεως τοῦ 1962. Τό 1967, τό ἑλληνικό ΑΕΠ κάλυπτε τό 34,8% τοῦ μέσου ΑΕΠ τῆς ΕΟΚ. Τό 1973, κάλυπτε τό 42,7%! Μόλις μέσα σέ 6 χρόνια δηλαδή, εἶχε ἐπέλθει ἄνοδος 7,9%![2] Ἐκμεταλλευόμενος τήν ἀνάπτυξη ἐπί Παπαδοπούλου, ὁ Καραμανλής ζήτησε ἤδη ἀπό τό 1975 τήν ἄμεση εἴσοδο τῆς Ἑλλάδος στήν ΕΟΚ.
Τό κατά κεφαλήν εἰσόδημα:
Τό 1967, τό ἐθνικό κατά κεφαλήν εἰσόδημα ἀνερχόταν στά 774 δολλάρια. Ἦταν γενικῶς ἀποδεκτό πώς τό ὅριο τῆς φτώχειας ἦταν τά 1.000 δολλάρια. Κατά τήν διάρκεια τῆς 21ης
Ἀπριλίου, τό κατά κεφαλήν εἰσόδημα σημείωσε τήν ἑξῆς ἐτήσια αὔξηση:
1968: 851$ (αὔξηση 5,6%), 1969: 925$ (αὔξηση 8,7%), 1970: 999$ (αὔξηση
8%), 1971: 1.080$ (αὔξηση 8,1%), 1972: 1.171$ (αὔξηση 8,4%), 1973:
1.266$ (αὔξηση 8,1%), Μεσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως: 7,8%
Συνεπῶς, ἡ αὔξηση τοῦ κατά κεφαλήν εἰσοδήματος κατά 492 δολλάρια τήν περίοδο 1967-73, ὑπῆρξε μεγαλύτερη ἀπό τήν αὔξηση 427 δολλαρίων πού πέτυχε ἡ προηγούμενη 13ετία, καθώς καί ἀπό τήν αὔξηση 379 πού σημειώθηκε τήν ἑπόμενη 17ετία!
Κατά τήν περίοδο 1953-1993, τό ἐθνικό κατά κεφαλήν εἰσόδημα σημείωσε τήν ἑξῆς ἄνοδο:
- 1953-1955 (Κυβέρνηση Παπάγου): 6,63%
- 1956-1963 (Κυβέρνηση Καραμανλῆ): 5,28%
- 1964-1967 (Κυβερνήσεις Παπανδρέου–“Ἀποστατῶν”): 6,8%
- 1968-1973 (Κυβέρνηση Παπαδοπούλου): 7,8%
- 1975-1981 (Κυβερνήσεις Καραμανλῆ καί Ράλλη): 2,5%
- 1982-1989 (Κυβέρνηση Παπανδρέου): 1,2%
- 1990-1993 (Κυβέρνηση Μητσοτάκη): 0,3%
Οἱ ἐπενδύσεις:
Ἀρχικῶς, θά παρουσιάσουμε τίς ἀκαθάριστες ἐπενδύσεις παγίου κεφαλαίου, πού εἶναι ἀντιπροσωπευτικές τοῦ ἐθνικοῦ πλούτου. Ὁ μεσος ρυθμός αὐξήσεώς τους ἐπί Παπαδοπούλου ἦταν 12,6% καί κάλυ-πταν τό 25,3% τῶν συνολικῶν οἰκονομικῶν δαπανῶν τῆς ἑλληνικῆς οἰκονομίας. Κατά τά ἔτη 1968-1972, ἡ αὔξηση εἶχε ἀνέλθει σέ 14,6% (τό 1973 ἦταν ἔτος παγκόσμιας οἰκονομικῆς ὑφέσεως, τήν ὁποία ὅμως ἡ Ἑλλάς κατάφερε ἐν πολλοῖς νά μετριάσει).[3] Τήν περίοδο 1953-1993, ἡ ἐξέλιξη τῶν ἀκαθαρίστων ἐπενδύσεων παγίου κεφαλαίου σημείω-σε τήν ἑξῆς αὔξηση:
1953-1955 (Κυβέρνηση Παπάγου): 4,56%
1956-1963 (Κυβέρνηση Καραμανλῆ): 11,5%
1964-1967 (Κυβερνήσεις Παπανδρέου και «Αποστατών»): 8,7%
1968-1973 (Κυβέρνηση Παπαδοπούλου): 12,6%
1975-1981 (Κυβερνήσεις Καραμανλῆ καί Ράλλη): 2,2%
1982-1989 (Κυβέρνηση Παπανδρέου): 0,4%
1990-1993 (Κυβέρνηση Μητσοτάκη): 2,2%
Καί πάλι, οἱ ἐπενδύσεις ἐπί Παπαδοπούλου ἦταν οἱ ὑψηλότε-ρες στήν μεταπολεμική ἱστορία τῆς Ἑλλάδος.[4]
Οἱ κατά κεφαλήν ἐπενδύσεις κεφαλαιουχικοῦ ἐξοπλισμοῦ, πού ἀντιπροσωπεύουν τήν ἀνάπτυξη τῆς παραγωγῆς μίας χώρας, ἀκολούθησαν τήν ἑξῆς αὐξητική πορεία:
1956-1966: 12,94%
1967-1973: 14,04%
1975-1981: 0,95%
1982-1989: 1,86%
1990-1992: 4,65%
Καί πάλι, οἱ κατά κεφαλήν ἐπενδύσεις κεφαλαιουχικοί ἐξοπλι-σμοῦ ἐπί Παπαδοπούλου ἦσαν οἱ ὑψηλότερες τῆς μεταπολεμι-κῆς Ἑλλάδος.
Οἱ ἰδιωτικές ἐπενδύσεις εἶχαν τήν ἑξῆς ἐτήσια αὔξηση:
1953-1966: 10,2%
1967-1973: 10,7%
1975-1981: 3,2%
1982-1989: 0,4%
1990-1992: 0,9%
Μία ἀκόμη πρωτιά. Καί θά τονίσουμε ὡς τό 1973 ἦταν ἔτος κρίσης. Τήν
περίοδο 1968-1972, οἱ ἰδιωτικές ἐπενδύσεις εἶχαν σημειώσει αὔξηση 14,4%![5]
Οἱ δημόσιες ἐπενδύσεις αὐξήθηκαν ὡς ἐξῆς:
1953-1966: 10%
1967-1973: 10,9%
1975-1981: 0,2%
1982-1989: 1,8%
1990-1992: 6%
Κι ἄλλη πρωτιά. Σημειωτέων ὅτι σημειώθηκε κι ἕνας ἐξωφρενικός ἐπαναπατρισμός ἑλληνικοῦ κεφαλαίου κατά 70%![6]
Ἐπετεύχθη, παράλληλα καί πρωτοφανής ποιοτική βελτίωση τῶν ἐπενδύσεων, καθώς ἡ Ἑλλάς τοῦ Παπαδόπουλου κατέλαβε τήν πρώτη θέση στήν σχέση ἐπενδύσεων παγίου κεφαλαίου ἀνα-λογικῶς πρός τίς συνολικές οἰκονομικές δαπάνες καί τό ΑΕΠ. Τό 1972, ἡ συμμετοχή τῶν ἀκαθαρίστων δαπανῶν στήν συνολική οἰκονομική κατανάλωση εἶχαν μειωθεῖ κατά 76,7%.[7] Ἀπό τήν ἄλλη, ἡ συμμετοχή τῶν ἀκαθαρίστων ἐπενδύσεων σημείωσε αὔξηση 24,7%.[8]
Τήν περίοδο 1956-1989, ἡ ποσοστιαία βελτίωση τῶν ἀκαθαρί-στων ἐπενδύσεων συγκριτικῶς πρός τίς οἰκονομικές δαπάνες εἶχε ὡς ἑξῆς:
1956-1963: 3,39%
1964-1966: 0,39%
1967-1973: 4,56%
1975-1981: 0,92%
1982-1989: –2,42%
Καί οἱ ἀντίστοιχη ποσοστιαία βελτίωση τῶν ἀκαθαρίστων ἐπενδύσεων συγκριτικῶς πρός τό ΑΕΠ εἶχε ὡς ἑξῆς:
1956-1963: 3,7%
1964-1966: 0,07%
1967-1973: 5,4%
1975-1981: 1,44%
1982-1989: –1,92%
Καί ἐδῶ, ἡ Κυβέρνηση Παπαδοπούλου ἔρχεται πρώτη, ἐνῶ εἶ-ναι ἐμφανής
ἡ μετά τό 1974 κατρακύλα (ὅπως καί σέ κάθε ἄλλον οἰκονομικό τομέα).[9]
Ἡ παραγωγικότητα τῆς οἰκονομίας:
Τήν περίοδο 1967-1973, ἡ Ἑλλάς ἦταν ἡ 1η χώρα-μέλος τοῦ ΟΟΣΑ σέ ρυθμό αὐξήσεως τῆς οἰκονομικῆς παραγωγικότητος καί 2η σέ ρυθμό αὐξήσεως τῆς ἐργασιακῆς παραγωγικότητος. Μέχρι τό 1979, εἴχαμε πέσει στήν 7η θέση, ἐνῶ μέχρι τήν δεκαετία τοῦ ’90 στήν 21η θέση.[10]
Τήν περίοδο 1968-1972, ὁ μέσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως τῆς οἰκονομικῆς παραγωγικότητος ἦταν 7,5%. Τό δέ 1973, ἀνῆλθε στό 8%!
Ἡ ἰδιωτική ἀποταμίευση, ἀντιπροσωπευτική της ἐμπιστοσύνης τοῦ πολίτη πρός τό κράτος, κυριολεκτικά ἐκτινάχθηκε! Μέχρι τό 1970, οἱ ἰδιωτικές καταθέσεις εἶχαν ἀνέλθει σέ 99.633.000.000 δρχ., ἔναντι 49.236.000.000, ὅπου βρίσκονταν τό 1967. Ἐπρόκειτο, δηλαδή, γιά διπλασιασμό ἐντός 3ετίας!
Τήν περίοδο 1967-1971, ὁ μέσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως τῶν ἰδιωτικῶν καταθέσεων ἦταν 22,6% (τήν 5ετία 1962-1966 ἦταν 19,2%). Τό 1971, ἐν σχέσει πρός τό 1966, οἱ ἰδιωτικές ἀποταμιεύσεις εἶχαν αὐξηθεῖ κατά 174%!
Οἱ δέ καταθέσεις σέ συνάλλαγμα σημείωσαν ἀκόμη πιό ἐντυπωσιακή αὔξηση: ἀπό 29.600.000$ τήν περίοδο 1962-1966, ἔφτασαν τά 279.400.000$ τήν περίοδο 1967-1971. Σημειώθηκε δηλαδή αὔξηση 504,9%! Λόγω αὐτοῦ τοῦ πενταπλασιασμοῦ, τό Διεθνές Νομισματικό Ταμεῖο ἀναγνώρισε τήν Ἑλλάδα γιά πρώτη φορά ὡς ἀποδέκτη εἰδικῶν τραβηκτικῶν δικαιωμάτων (Special Drawing Rights) 16.000.000$.
Ἡ σχέση αὐξήσεως καταθέσεων καί ἰδιωτικοῦ εἰσοδή-ματος αὐξήθηκε ἀπό 4,1% τήν περίοδο 1962-1966, σέ 7,5% τήν περίοδο 1967-1971. Οἱ Ἕλληνες πλούτιζαν κατά τήν διάρκεια τῆς Ἐπαναστά-σεως.
Τό Δημόσιο Χρέος:
Τό 5ετές Πρόγραμμα Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972 προέβλεπε πώς ἡ
ἐγχώρια ἀποταμίευση (344.400.000.000) θά κάλυπτε στό 90% τά ἀπαιτούμενα
ἔσοδα (382.400.000.000 δρχ.). Ἐξεδόθησαν, λοιπόν, ὁμολογιακά δάνεια γιά νά ἐπιτευχθεῖ ἡ συνέχιση τῆς ἀνάπτυξης δίχως ἐξωτερικό δανεισμό.
Τά ὁμολογιακά αὐτά δάνεια κάλυπταν περίπου τό 20% τῶν δημοσίων
ἐπενδύσεων, ὅπως προέβλεπε τό 5ετές Πρόγραμμα Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως
1968-1972.
Ἡ χρηματοδότηση τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα (καί ὑπενθυμίζουμε ὅτι ὑπῆρξε καί διαγραφή ὅλων τῶν ἀγροτικῶν χρεῶν, τό 1968) τήν περίοδο 1967-1971, ἀνῆλθε στίς 88.100.000.000 δρχ., ἔναντι τῶν 27.600.000.000 τῆς περιόδου 1962-1966. Σημειώθηκε δηλαδή αὔξηση 155,5%!
Ἡ χρηματοδότηση τοῦ δημοσίου τομέα ἀπό τίς τράπεζες, σημείωσε μείωση 130%!
Καί αὐτό κατέστη δυνατόν, ἀφ’ ἑνός, ἐπειδή τά ὁμολογιακά δάνεια πού
ὁρισμένοι κατακρίνουν εἶχαν συγκεντρώσει τά ἀπαραίτητα κεφάλαια καί,
ἀφ’ ἑτέρου, ἐπειδή ἡ Ἐπανάσταση τερμάτισε τήν πρακτική τῶν «παγωμένων
δανείων» πού ἐφάρμοζε ἡ Ἐκδοτική Τράπεζα στό παρελθόν.
Ὁ ἐσωτερικός δανεισμός ἀνερχόταν στίς 67.260.000.000 δρχ., τό 1973. Καί χρησιμοποιήθηκαν ὅλες ἀποκλειστικός γιά πα-ραγωγικές ἐπενδύσεις, οἱ ὁποῖες ἀπεδείχθησαν ὅλες κερδοφόρες.
Ὁ ἐξωτερικός δανεισμός, ἀπό τήν ἄλλη, ἦταν κυριολεκτικά ἐλάχιστος. Γενικώτερα, οἱ ἐξωτερικοί πόροι κάλυπταν μόλις κατά 10% (38.000.000.000 δρχ.) τά ἀπαιτούμενα πιστωτικά ἔσοδα
πού προέβλεπε τό 5ετές Πρόγραμμα Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972
(382.400.000.000 δρχ.). Ἀπό ἐκεῖνο τό 10%, τό μεγα-λύτερο μέρος δέν
ἦταν ἐξωτερικός δανεισμός, ἀλλά ξένες ἐπενδύσεις.
Τήν περίοδο 1961-1966, ὁ ἐξωτερικός δανεισμός ἀνερχόταν σέ 13.480.000.000 δρχ. καί ἔφτασε τίς 26.820.000.000 δρχ., τήν περίοδο 1967-1973. Ἐπρόκειτο γιά διπλασιασμό, ὁ ὁποῖος ὅμως ἦταν ἀσήμαντος λόγω του γιά πόσα χαμηλά ποσά ἐπρόκειτο. Ἦ-ταν ἐξάλλου αὐτοεξυπηρετούμενο χρέος, πού καλυπτόταν ἀπό τήν αὔξηση τοῦ ἐθνικοῦ πλούτου.
Ὁ ἐξωτερικός δανεισμός ἀποτελοῦσε μόλις τό 2,97% τοῦ ΑΕΠ! Καί κάλυπτε μόλις τό 3,48% τῶν πιστωτικῶν ἐσόδων πού προέβλεπε τό 5ετές Πρόγραμμα Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968 - 1972. Συνολικά, δηλαδή, τό ἐξωτερικό χρέος τῆς Ἑλλάδος ἀντιστοιχοῦσε μόλις σέ ἕνα ὑγιέστατο 5,6% τοῦ ΑΕΠ. Ἦταν ἀπό τά χαμηλότερα διεθνῶς.
Τό συνολικό δημόσιο χρέος, ἐσωτερικό καί ἐξωτερικό, ἀπό τίς 32.074.000.000 δρχ. ὅπου βρισκόταν τό 1967, ἀνῆλθε στίς 94.283.000.000 δρχ., τό 1973. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα ἀπό τά χαμηλότερα χρέη διεθνῶς. Ἀνερχόταν στό 21,32%, μέ τήν κόκκινη γραμμή νά βρίσκεται στό 30%.
Ὁ μέσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως τοῦ δημοσίου χρέους κυμάνθηκε ὡς ἑξῆς τήν περίοδο 1953-1989:
1953-1963: 31,24%
1964-1966: 22,17%
1967-1973: 16,79%
1975-1981: 28,51%
1982-1989: 33,57%
Παρατηροῦμε, λοιπόν, πώς ἡ ποσοστιαία αὔξηση τοῦ δημοσίου χρέους ἐπί Παπαδοπούλου ἦταν ἡ χαμηλότερή της μεταπολεμικῆς ἱστορίας τῆς Ἑλλάδος.[11]
Ἀκόμη κι αὐτό τό χαμηλό χρέος, ὅμως, ἦταν αὐτοεξυπηρετούμενο, καθώς ὁ ἐθνικός πλοῦτος αὐξανόταν μέ φρενήρης ρυθ-μούς.
Ὅσο γιά τήν σχέση τοῦ δημοσίου χρέους πρός τό ΑΕΠ, πα-ραθέτουμε τούς ἀριθμούς ἀπό τόν Παπαδόπουλο κι ἔπειτα καί ἀφήνουμε τόν ἀναγνώστη νά ἐξάγει τά δικά του συμπεράσματα:
Παπαδόπουλος: 21,32%
Καραμανλῆς – Ράλλης: 55%
Παπανδρέου: 113%
Μητσοτάκης: 145%
Χαρακτηριστική ἡ πρόβλεψη τοῦ 15ετούς Προγράμματος Προοπτικῆς Ἐθνικῆς Ἀναπτύξεως 1973-1987, ὅτι ἀπό τό 1985 κι ἔπειτα ἡ Ἑλλάς θά μποροῦσε νά καταστεῖ χώρα ἐξωτερικοῦ δανεισμοῦ! Τό πρόγραμμα προέβλεπε πώς θά μπορούσαμε νά διαθέ-σουμε 300.000.000$ (πού ἀντιστοιχοῦσε στό 1% τῶν διαθέσιμων πόρων) γιά νά ἐνισχύει ἀναπτυσσόμενες οἰκονομίες![12]
Ἐξαγωγές καί εἰσαγωγές:
Τήν περίοδο 1968-1972, ὁ μέσος ἐτήσιος ρυθμός αὐξήσεως τῶν ἐξαγωγῶν ἦταν 12,5%.[13] Ἡ δέ μεταποιητική ἀξία τῶν ἐξα-γωγικῶν προϊόντων σημείωσε αὔξηση 398%![14] Τό 1966, ὁ δείκτης ὄγκου τῶν βιομηχανικῶν ἐξαγωγῶν ἦταν 24,8 καί ἔφτασε, τό 1973, νά εἶναι 70,7![15] Φυσικά, ὁλοκληρώνουμε τό θέμα τῶν ἐξαγωγῶν μέ μία σύγκριση τῶν ἐξαγωγικῶν εἰσπράξεων, κατά τήν περίοδο 1953-1989:
1956-1963: 295.900.000$ (αὔξηση 43,4%)
1964-1966: 403.500.000$ (αὔξηση 36,4%)
1967-1973: 1.774.100.000$ (αὔξηση 339,7%)
1975-1981: 4.771.300.000$ (αὔξηση 168,9%)
1982-1989: 5.994.400.000$ (αὔξηση 25,6%)
Ἡ Ἑλλάς στήν διεθνῆ πρωτοπορεία: ἡ ἀνάπτυξη στούς βασικούς παραγωγικούς τομεῖς
Ἡ ἀνάπτυξη τῆς Ἑλλάδος σέ κάθε παραγωγικό τομέα τήν περίοδο 1968-1973, τήν ἀνήγαγε στήν διεθνῆ πρωτοπορεία.
Τά “Oscar Οἰκονομίας” γιά τό 1971 καί τό 1972
Ἀπό τό 1962, οἱ Financial Times London περιεῖχαν τήν εἰδική ἐτήσια
στήλη “Lombard”, ἡ ὁποία ἀπένειμε τό βραβεῖο “Economic Oscars”, ὁ
νικητής τοῦ ὁποίου ἀποφασιζόταν ἀπό μία ὁμάδα κορυφαίων διεθνῶν
οἰκονομολόγων, προεδρεύοντος τοῦ C. Gordon Tether. Ἡ Ἑλλάς ὑπῆρξε ἡ
μοναδική χώρα πού κατέκτησε τό βρα-βεῖο συνεχόμενες φορές! Τήν περίοδο
1968-1973, εἶχαν βραβευτεῖ οἱ:
1968: Αὐστραλία
1969: Ἰαπωνία
1970: Φινλανδία
1971: Ἑλλάς
1972: Ἑλλάς
1973: Αὐστραλία
Γιά τό 1971, οἱ Times ἔγραφαν στίς 10 Ἰανουαρίου
1972: «Τό Oscar Οἰκονομίας ἀπονεμήθηκε στήν Ἑλλάδα διότι πέτυχε ταχεία
ἀνάπτυξη, ὑγιές ἰσοζύγιο ἐξωτερικῶν πληρωμῶν καί σχεδόν τήν καλύτερη
ἀντιπληθωριστική πολιτική τοῦ ἔτους 1971».
Γιά τό 1972, διαβάζουμε στίς 15 Ἰανουαρίου 1973:
«Γιά τίς καλύτερες γενικές ἀποδόσεις: Τό βραβεῖο γιά τίς χῶρες
“ὑψηλοῦ εἰσοδήματος” πηγαίνει στήν Ἑλλάδα πού διε-τήρησε ἕναν ρυθμό
ἀναπτύξεως 8,5%, μέ παράλληλη ἰσχυρή θέση ἐπί τῶν πληρωμῶν καί μία
ἐξαιρετική προσέγγιση στήν νομισματική σταθερότητα, ἕνα ἐπίτευγμα γιά
τό ὁποῖο τήν ἐπαίνεσε καί ὁ ἴδιος ὁ ΟΟΣΑ. Ἑπόμενες -σέ μία γενικά κακή
χρονιά- ἦλθαν ἡ Γαλλία καί ἡ Αὐστραλία».
Πολύ συνοπτικά, θά ἀναφερθοῦμε στούς πιό βασικούς παραγωγικούς
τομείς, μιάς καί τό συνολικό ἔργο θά ἦταν ἀδύνατον νά ἐκτεθεῖ στήν
παρούσα μελέτη[16]:
- Βιομηχανία: Σύμφωνα μέ ἐκθέσεις τοῦ ΟΟΣΑ ἀπό τόν Ἰούλιο τοῦ 1970 κι ἔπειτα, ἡ Ἑλλάς εἶχε κατακτήσει τήν 1η θέση παγκοσμίως σέ αὔξηση (ποσοτική καί ποιοτική) τῆς βιομηχανικῆς παραγωγῆς, ἀλλά καί στούς ρυθμούς ἀνόδου τῶν τομέων τῆς μεταλλουργίας, τῆς ὑφαντικῆς βιομηχανίας, τῆς χημικῆς βιομηχανίας καί τῶν σιδηρομεταλλευμάτων! Παράλληλα, ἱδρύθηκαν περισσότερες βιομηχανίας ἀπό ὅσες εἶχαν ἱδρυθεῖ ἀπό τό 1923 κι ἔπειτα!
- Ἠλεκτρική ἐνέργεια: Ἀπό τό 1971 κι ἔπειτα, ἡ Ἑλλάς κατεῖχε τήν 1η θέση τῶν χωρῶν-μελῶν τοῦ ΟΟΣΑ στόν ρυθμό αὐξήσεως τῆς τῆς ἠλεκτρικῆς ἐνεργείας. Τό 98,7% τῆς Ἐπικρατείας φωτοδοτήθηκε, μέ 5.634 χωριά νά λαμβάνουν ἠλεκτρικό ρεῦμα γιά πρώτη φορά!
- Ἐμπορική ναυτιλία: Τό 1967, ἡ Ἑλλάς διέθετε μόλις 1.775 πλοῖα, μέ χωρητικότητα 7.850.000 κόρων. Τό 1973, εἶχαν αὐξηθεῖ στά 3.150 πλοῖα, ἡ δέ χωρητικότητα στούς 24.000.000 κόρους! Παράλληλα, ἡ ναυπηγική δραστηριότητα τῆς Ἑλλάδος σημείωσε αὔξηση 1.800%...
- Τηλεπικοινωνίες: Τό 98,6% τῶν Ἑλλήνων ἀπέκτησε τηλεφωνική σύνδεση, μέ τίς 579.083 σταθερά τηλέφωνα τοῦ 1966 νά ἔ-χουν ξεπεράσει τό 1973 τά 1.900.000!
- Τουριστική ἀνάπτυξη: Ἀπό τό 1971, ἡ Ἑλλάς ἀπέκτησε τήν 1η θέση καί σέ αὐτόν τόν τομέα. Δημιουργήθηκαν 421 ξενοδοχειακά συγκροτήματα, ἐνῶ οἱ τουριστικές κλίνες διπλασιάστηκαν καί ἔφτασαν τίς 81.249. Οἱ 996.473 τουρίστες τοῦ 1967, εἶχαν ἀνέλθει τό 1973 σέ 2.731.587! Τό δέ συνάλλαγμα πού ἔφε-ραν, τό ὁποῖο τό 1967 ἀνερχόταν στά 126.800.000$, τό 1973 ἔφ-τασε τά 401.050.000$!
- Οἰκοδομική δραστηριότητα: Ἄλλος ἕνας τομέας στόν ὁποῖον ἡ Ἑλλάς ἀπό τό 1970 κι ἔπειτα ἀπέκτησε τήν διεθνή πρωτιά. (Ο.Η.Ε. ἀπό τό 1970 καί ἔπειτα).
- Ἐργατικό εἰσόδημα: Ὅπως πιστοποιοῦσαν ὁ ΟΟΣΑ (1969), ὁ ΟΗΕ (1970) καί ἡ οἰκονομική ἐπιθεώρηση “Vision” (1972), ἡ Ἑλλάς ἦταν πρώτη σέ ποσοστό αὐξήσεως ἀμοιβῆς τῶν ἐργαζομένων.
- Στέγαση: Παράλληλα, ἡ Ἑλλάς κατέλαβε τήν 1η θέση καί στήν ἀναλογία αὐξήσεως κατοικιῶν πρός τόν συνολικό πληθυσμό καί τήν 2η θέση στίς περατωθεῖσες κατοικίες ἀνά 1.000 κατοίκους.
Οἱ ἐξοπλισμοί τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων 1967-1973
Μέ τό 5ετές Πρόγραμμα Ἐξοπλισμῶν 1968 - 1972 δαπανήθηκαν γιά τίς Ένοπλες Δυνάμεις 4.500.000.000 δρχ. μέ κυριότερες προμήθειες:
- 60 Ἅρματα Μάχης ΑΜΧ-30.
- Tήν πρώτη δόση φορητοῦ ὁπλισμοῦ FN, γιά τίς Εἰδικές Δυνάμεις.
- Μία Μοῖρα Α/Τ πυραύλων “Χώκ”.[17]
- Τηλεκατευθυνόμενα Α/Τ SΑCLOS.
- Κινητά Ραντάρ καί Ραντάρ Ταγμάτων Πεζικοῦ.
- 4 Ὑποβρύχια τύπου 209: Τά ΓΛΑΥΚΟΣ S-110, ΝΗΡΕΥΣ S-111, ΠΡΩΤΕΥΣ S-112 καί ΤΡΙΤΩΝ S-113.[18]
- 4 Πυραυλάκατοι COMBATTANTE II: Οἱ ΚΥΜOΘΟΗ P-53, ΚΑΛΥΨΩ P-54, ΕΥΝΙΚΗ P-55 και ΝΑΥΣΙΘΟΗ P-56.[19]
- 7 Τορπιλλάκατοι ἀπό τήν Γερμανία, 5 Ἀντιτορπιλλικά και 4 Ναρκαλιευτικά.
- Τό νέο Δεξαμενόπλοιο ΝΑΥΚΡΑΤΟΥΣΑ L-153 πού ἔγινε ἕδρα τῆς Διοικήσεως Πλοίων Ἀποβάσεων, τό Ἁρματαγωγό ΚΡΗΤΗ L-171 καί τό Πετρελαιοφόρο ΑΡΙΑΔΝΗ Α-414.
- 36 ἀεροσκάφη F-4E Phantom ΙΙ, τά πιό σύγχρονα μαχητικά “δευτέρας γενεᾶς”.[20]
- Ἑλικόπτερα ALOUETTE ΙΙΙ, γιά τό Π.Ν., AB205 HUEY γιά τήν Π.Α. 4 Agusta-Bell 206A Jetranger καί 6 Agusta-Bell ΑΒ47G5 καί OH-13H.
- 160 Shelters (Καταφύγια Ἀεροσκαφῶν).
Στίς 9 Ἰανουαρίου 1973 συντάχθηκε δεύτερο 5ετές Πρόγραμμα Ἐξοπλισμῶν 1973-1977 προϋπολογισμοῦ 9.000.000.000 δρχ. και ἀποφασίσθηκε ἡ σύνταξη τρίτου 5ετοῦς Πρόγραμματος Ἐξοπλισμῶν 1978-1983 δαπάνης 26.000.000.000 δρχ, στά πλαίσια τοῦ 15τοῦς Προγράμματος Μακροχρονίου Ἀναπτύξεως 1972-1987.[21] Προέβλεπε πα-ραγγελίες γιά ἀκόμη:
- 4 Ὑποβρύχια τύπου 209/1200.
- 130 AMX-30 καί 105 ΑΜΧ-10Ρ ἀμφίβιων ἐρπυστριοφόρων μεταφορᾶς προσωπικοῦ.
- Α/Τ πυραύλων «MILAN» καί Α/Α πυροβόλων Oerlikon.
- Ἀκόμη 4 Πυραυλακάτων COMBATTANTE III.[22]
- 40 ἀεροσκαφῶν Dassault - Breguet Mirage F.1CG.
- 60 βομβαρδιστικά Α-7E/Η Corsair. Ἡ παραγγελία τους ἔ-γινε τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1973 ἐπί Παπαδόπουλου.
- 12 μεταγωγικά C130H Hercules.
Τὀ 15ετές Πρόγραμμα Προτύπου Μακροχρονίου Ἀναπτύξεως 1973-1987: πού θά εἶχε φτάσει ἡ Ἑλλάδα…
Τόν Ἰούλιο τοῦ 1971, δημιουργήθηκε Ἐπιτροπή Ἐθνικῆς
Προτύπου Ἀναπτύξεως, ἡ ὁποία σχημάτισε 56 ὑποεπιτροπές καί ὁμάδες
ἐργασιῶν. Στό ὅλο ἐγχείρημα συμμετεῖχαν περισσότεροι ἀπό 600 ἐπιστήμονες!
Ἡ ἐπιτροπή εἶχε ἀποστολή τήν σύνδεση τῶν ἐπιμέρους 5ετών προγραμμάτων
σέ ἕνα «15ετές Πρόγραμμα Προτύπου Μακροχρονίου Ἀναπτύξεως 1973-1987», τό ὁποῖο θά εἶχε προοπτική ἕως τό 2000 καί θά ἀποτελοῦσε τήν μακροπρόθεσμη ἀναπτυξιακή στρατηγική τῆς Ἑλλάδος.
Τό 700 σελίδων πρόγραμμα δόθηκε στήν δημοσιότητα στίς 11 Σεπτεμβρίου 1972,
ἀπό τόν Πρόεδρο τῆς ἐπιτροπῆς Ἀλέξανδρο Τσάτσο. Οἱ ἐπιτεύξιμοι
στόχοι ἐκείνου τοῦ προγράμματος ἤσαν κυριολεκτικά συγκλονιστικοί καί
μία ἁπλή ἀντιπαραβολή μέ τήν πραγματικότητα τοῦ σήμερα -ἀλλά καί τῶν
δεκαετιῶν τοῦ ’90 καί τοῦ ’00- ἀρκεῖ γιά νά πειστεῖ ὁ ἀναγνώστης περί
τῆς ἀνωτερότητος τῆς πραγματικῆς Μεταπολιτεύσεως ἔναντι τῆς νόθας του
Ἰουλίου τοῦ 1974. Εἰδικώτερα, ἡ ἀνάπτυ-ξη πού θά ἐπερχόταν μέχρι μόλις
τό 1987, ἐν σχέσει πρός τίς ἤδη ἐκπληκτικές ἐπιδόσεις τοῦ 1972, θά
ἦταν ἡ ἑξῆς:[23]
- Ἐθνικό εἰσόδημα: ἀπό 290.000.000.000 δρχ., θά ἔφτανε τίς 800.000.000.000 δρχ., μέ τιμές μάλιστα τοῦ 1972, δίχως κάν νά ὑπολογίζουμε τόν πληθωρισμό!
- Κατά κεφαλήν εἰσόδημα: ἀπό 1.080$, θά ἔφτανε τά 2.600$!
Πλέον, δηλαδή, ἡ Ἑλλάς θά συγκαταλεγόταν μεταξύ τῶν πιό ἀνεπτυγμένων
οἰκονομικῶς χωρῶν τῆς ΕΟΚ, κάτι τό ὁποῖο σήμερα ἀκούγεται σάν ἀνέκδοτο!
- Ἀκαθάριστες ἐπενδύσεις παγίου κεφαλαίου: θά τετρα-πλασιάζονταν, φτάνοντας τίς 2.750.000.000.000!
- Ἐξαγωγές: ἀπό 800.000.000$, θά ἔφταναν τά 6.000.000.000$!
- Τουριστικές εἰσπράξεις: ἀπό 400.000.000$, θά ἔφταναν τά 4.000.000.000$!
- Συμμετοχή δευτερογενοῦς τομέα (βιομηχανίας) στό ΑΕΠ: ἀπό 32,3%, θἀ ἐκτοξευόταν στό 43,2%!
- Συμμετοχή πρωτογενοῦς τομέα (γεωργία) στό ΑΕΠ: ἀπό 15,7%, θά μειωνόταν στό 9,4%, ἐπιτυγχάνοντας τήν πλήρη ἐκβιομηχάνιση!
- Ἡ Ἑλλάς θά ἠδύνατο νά καταστεῖ χώρα ἐξωτερικοῦ δανεισμοῦ καί νά διαθέτει τό 1% τοῦ ΑΕΠ τῆς στήν ὑποστήριξη ἀναπτυσσόμενων οἰκονομιῶν!
Παράλληλα, ὅμως, τό πρόγραμμα γιγάντωνε τίς δαπάνες (ἀκόμη καί
ἀναλογικῶς πρός τήν δυσθεώρητη παράλληλη ἀνάπτυξη τῶν ὑπολοίπων
τομέων) σέ δυό πολύ σημαντικούς τομεῖς: τήν ἐπιστημονική ἔρευνα καί τήν
παιδεία.
- Οἱ δαπάνες γιά ἐπιστημονική ἔρευνα ἀπό 550.000.000 δρχ. θά ἔφταναν τίς 12.000.000.000 δρχ., ἐνῶ οἱ δαπάνες γιά τήν Παιδεία ἀπό 6.900.000.000 δρχ. θά ἔφταναν τίς 40.000.000.000 δρχ.!
- Χωροταξική κατανομή πληθυσμοῦ: θά ἀναπτύσσονταν 6 περιφερειακά κέντρα βιομηχανικῆς ἀναπτύξεως
(πέραν τῶν ἤδη ὑπαρχόντων), οὕτως ὥστε ἡ ἀποκέντρωση νά μεταφερόταν
ἐκτός ἀπό τόν τομέα τῆς διοικήσεως καί στόν τομέα τῆς οἰκονομικῆς
ἀναπτύξεως! Συγκεκριμένα, μέχρι τήν λήξη τοῦ προγράμματος θά εἶχαν
χτιστεῖ 1.800.000 νέες κατοικίες, θά εἶχαν δη-μιουργηθεῖ 920.000 τουριστικές κλίνες καί θά εἶχαν προστεθεῖ 70.000 στρέμματα βιομηχανικῶν γαιῶν!
Τό πρόγραμμα ἐπίσης λάμβανε ἐξαιρετικά μέτρα καί γιά τούς τομεῖς τοῦ δημογραφικοῦ, τήν προστασία τοῦ περιβάλλοντος (λόγω τῆς ἐκβιομηχανίσεως), τοῦ πολιτισμοῦ καί τῆς περιφερειακῆς καί κοινωνικῆς ἀναπτύξεως.
Ἡ ποιοτική διαφορά τῆς ἀσύλληπτης -ὡστόσο πραγματοποιήσιμης- ἐκείνης
προοπτικῆς μέ τά τελευταῖα 50 σχεδόν ἔτη, δέν θά μποροῦσε νά εἶναι πιό
χαώδης.
Ἐγγύηση γιά τήν ἐφαρμογή τοῦ 15ετούς Προγράμματος Προτύπου
Μακροχρονίου Ἀναπτύξεως 1973-1987 θά ἦταν ἡ παρουσία τοῦ Γεωργίου
Παπαδοπούλου στό ἀνώτατο πολιτειακό ἀξίωμα. Ἔτσι, ὁποιαδήποτε
κυβέρνηση κι ἄν προέκυπτε ἀπό τίς ἐκλογές τοῦ Φεβρουαρίου 1974, ὁ
Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας θά ἠδύνατο νά ἐγγυηθεῖ -μέ τίς ἐξουσίες πού
εἶχε- τήν ἐφαρμογή τοῦ προγράμματος.
Ὁλοκληρώνοντας, θά παρουσιάσουμε ὁρισμένα μεγάλα ἔργα τῶν
Κυβερνήσεων Παπαδοπούλου, πότε θά ὁλοκληρώνονταν κανονικά καί πότε
καί ἄν ὁλοκληρώθηκαν ἐν τέλει…
1974: Ἐθνικό Χωροταξικό Σχέδιο (1999)
1975: ὕδρευση Ἀθηνῶν ἀπό τίς λίμνες Μόρνου καί Εὐήνου (2001)
1977: ἀξιοποίηση Τύρφης Φιλίππων (1995)
1977: νέο Διοικητικό Κέντρο Ἀθηνῶν (1985)
1978: ἀεροδρόμιο Σπάτων (2001)
1978: Ἐγνατία Ὁδός (2008)
1980: μετρό Ἀθηνῶν (2004)
1984: μετρό Θεσσαλονίκης (ἀκόμη τό περιμένουμε…)
1985: Ἐθνικό Κτηματολόγιο (1995)
Ἦλθε λοιπόν ὁ Ἰωαννίδης καί ἡ Παλινδρόμηση τοῦ Ἰουλίου 1974 καί ἀνέτρεψαν τά πάντα…
[1] Πηγές: ἐτήσιο
τεῦχος ΟΟΣΑ γιά τό 1969, ἐπιθεώρηση ΟΟΣΑ “Economic Outlook”, τεῦχος 6
τοῦ Δεκεμβρίου 1969, ἔκθεση ΟΟΣΑ τοῦ Δε-κεμβρίου 1970, ἔκθεση
Γενικοῦ Γραμματέως τοῦ ΟΗΕ τοῦ Ἰουνίου 1971, ἔκθεση ΟΟΣΑ τοῦ
Ἰανουαρίου 1971 κ.λπ.
[2] «Οἰκονομικός Ταχυδρόμος», φ. 13/2/1992.
[3] Ξεπερνώντας τόν στόχο τοῦ 5ετούς Οἰκονομικοῦ Προγράμματος 1968-1972, πού προέβλεπε αὔξηση 9,9%.
[4] Πηγές: Νικολάου
Μακαρέζου «Ἡ Οἰκονομία τῆς Ἑλλάδος», σελ. 180-181. Ἐθνικοί Λογαριασμοί
1958-1975, σελ. 144-145, 152, 204-205, 237. Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος «Ἡ
Ἑλληνική Οἰκονομία», Τόμος Γ’, σελ. 196. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1987, σελ.
41, 49. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1989, σελ. 58-59. Ἐπιτροπή Εὐρωπαϊκῶν
Κοινοτήτων «Ἐτήσια Οἰκονομική Ἔκθεση 1991 – 1992». Ἐθνικοί
Λογαριασμοί 1992, σελ. 62.
[5] Ξεπερνώντας τόν στόχο τοῦ 5ετούς Προγράμματος Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972, πού προέβλεπε αὔξηση 8,5%.
[6] Πηγές: Νικολάου
Μακαρέζου «Ἡ Οἰκονομία τῆς Ἑλλάδος», σελ. 185. Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος «Ἡ
Ἑλληνική Οἰκονομία», Τόμος Γ’, σελ. 180. Ἐθνι-κοί Λογαριασμοί
1958-1975, σελ. 238-239. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1987, σελ. 51. Ἐθνικοί
Λογαριασμοί 1989, σελ. 58. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1990-1991-1992, σελ. 62.
[7] Ξεπερνώντας τόν στόχο τοῦ 5ετούς Προγράμματος Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972, πού προέβλεπε μείωση 74,4%.
[8] Ξεπερνώντας τόν στόχο τοῦ 5ετούς Προγράμματος Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972, πού προέβλεπε αὔξηση 22,1%.
[9] Πηγές: Νικολάου
Μακαρέζου «Ἡ Οἰκονομία τῆς Ἑλλάδος», σελ. 197-198. Ἔκθεση Διοικητοῦ
τῆς Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος γιά τό 1970, σελ. 14. Ἔκθεση Διοικητού τῆς
Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος γιά τό 1972, σελ. 19. Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος «Ἡ
Ἑλληνική Οἰκονομία», Τόμος Γ’, σελ. 180-181. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1987,
σελ. 44-45, 49. Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1989, σελ. 50.
[10] «Οἰκονομικός Ταχυδρόμος», φ. 21/7/1988, 1/7/1990, 20/8/1992 καί 6/4/1995.
[11] Πηγές: Τράπεζα
τῆς Ἑλλάδος «Ἡ Ἑλληνική Οἰκονομία», Τόμος Γ’. Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος «Τά
πρῶτα 50 χρόνια». Ἐκθέσεις Διευθυντῶν Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος 1961-1990,
Ἐθνικοί Λογαριασμοί 1987 και 1989.
[12] «Πρόγραμμα Προοπτικῆς Ἐθνικῆς Ἀναπτύξεως 1973-1987», Μέρος Α’: «Τό Ἐθνικό Πρότυπο Ἀναπτύξεως», σελ. 89 καί 269.
[13] Ξεπερνώντας τόν στόχο τοῦ 5ετούς Προγράμματος Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1968-1972, πού προέβλεπε αὔξηση 10,8%.
[14] «5ετές Πρόγραμμα Οἰκονομικῆς Ἀναπτύξεως 1973-1977», σελ. 195, 205.
[15] Πηγές: Δελτίο Στατιστικῶν Ἐξωτερικοῦ Ἐμπορίου τῆς ΕΣΥΕ. Τρά-πεζα τῆς Ἑλλάδος «Ἡ Ἑλληνική Οἰκονομία», Τόμος Γ’, σελ. 235.
[16]
Γιά λεπτομέρειες, βλ. Μάνου Χατζηδάκη «Τό Έργο τοῦ Γεωργίου
Παπαδοπούλου, 1967-1973: Λεπτομερής ἀνάλυσις σέ ὅλους τούς τομεῖς».
[17] Ἡ Τουρκία δέν διέθετε οὔτε μία.
[18] Μέχρι τό 1967 ἡ Ἑλλάς διέθετε μόλις δυό Ὑποβρύχια. Τό ΠΟΣΕΙΔΩΝ, ναυπηγημένο τό 1942 καί τό ΤΡΙΑΙΝΑ, ναυπηγημένο τό 1944.
[19] Παρελήφθησαν τήν περίοδο 1978 - 1980 καί ἔλαβαν τά ὀνόματα ΠΟΣΕΙΔΩΝ, ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ, ΩΚΕΑΝΟΣ καί ΠΟΝΤΟΣ.
[20] Ἡ Τουρκία διέθετε ἀκόμη μόνο “πρώτης γενεᾶς” μαχητικά.
[21] Α.Π. 801/8.1.1973 ΑΕΔ/Γ΄ Κλάδος.
[22] Παρελήφθησαν τήν περίοδο 1976 - 1977 καί ὀνομάσθηκαν ΛΑΣΚΟΣ, ΜΠΛΕΣΣΑΣ, ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ καί ΜΥΚΟΝΙΟΣ.
[23]
Καί δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε πώς οἱ ἀριθμοί τοῦ 1987 εἶχαν ὑπο-λογιστεῖ μέ
τιμές τοῦ 1972, δίχως κάν νά ὑπολογίζεται ὁ πληθωρισμός, πού θά
διόγκωνε ἀκόμη περισσότερο τά ποσά τοῦ 1987!
