392) Ερμηνευτικές ματιές στο έργο του Παλαμά

............

Επιμέρους σημειώσεις στο ποιητικό έργο του Παλαμά

Α) Ο Πάνας σαν Θεός, γοήτευε και φόβιζε ταυτόχρονα. Εκπροσωπούσε κάτι παραπάνω από το βουκολικό πνεύμα, ήταν η απεικόνιση των μυστήριων εκφράσεων της φύσης. Ακόμα και σε στενά θεολογικά πλαίσια, να το προσεγγίσει κάποιος, αυτό το "ανεξερεύνητο" και η μυστηριώδης αίσθηση ότι ο άνθρωπος είναι απλά μικρό κομμάτι της, αγγίζει τους προβληματισμούς που φέρνει ο μύθος του προπατορικού αμαρτήματος. Σε αυτό συνέβαλλε και το ότι χριστιανισμός, αναπτύχθηκε και κυριάρχησε σε "αστυφιλικό" περιβάλλον, με αποτέλεσμα η εικόνα αυτή για το θείο να δαιμονοποιηθεί.

-Γιατί οι εκτεταμένες και πολλάκις διατυπωμένες αναφορές στον Πάνα, από επώνυμους εκπροσώπους του Λαϊκού Εθνικιστικού Κινήματος;

Το ποίημα του Παλαμά, «Ουράνια», είχε και έχει, πολύ μεγάλη επιρροή στους εθνικιστικούς κύκλους, διότι είναι λογοτεχνική διατύπωση μιας πνευματικής συνέχειας στη θρησκευτική λατρεία των Ελλήνων, που συσχετίζεται με τη φυλετική διάσταση του Έθνους. Ο Παν μάλιστα, σαν σύλληψη/προσέγγιση του θείου, είναι κοντά στα αταβιστικά ένστικτα και τα αντι-μοντερνιστικά αντανακλαστικά του Εθνικισμού, που υπαγορεύουν την συγκρότηση και την υπεράσπιση της τριμπαλιστικής κοινότητας, ενώπιον χαοτικών στοιχείων που καθορίζει η μονίμως ανεξερεύνητη Φύση, σε κάθε της πτυχή του φυσικού, μεταφυσικού, υπερφυσικού μυστήριου.

B) O Παλαμάς, γράφει στη δημοτική. Είναι υπέρμαχος της δημοτικής, όπως οι περισσότεροι Εθνικιστές της περιόδου. Στον αντίποδα, υπήρχαν οι καθαρευουσιάνοι, οι οποίοι υποστήριζαν το (πολυεθνικό/πολυφυλετικό) αυτοκρατορικό ιδεώδες του Βυζαντίου, σε αντίθεση με την Εθνική αναγέννηση. Ο δημοτικισμός (χλευαστικά από τους αντιπάλους του λεγόταν «μαλλιαρισμός»), ταυτίζει το Έθνος με τη γλώσσα. Η καθαρεύουσα, θεωρεί τη γλώσσα όχημα για ένα πολυεθνικό, μονοπολιτισμικό κράτος.

Οι δημοτικιστές, είχαν προσφορά στο μακεδονικό ζήτημα, καθώς προσεταιρίζονταν τους Έλληνες της Μακεδονίας, οι οποίοι καταλάβαιναν τη γλώσσα αυτή ευκολότερα. Από την άλλη, εξαιτίας των υποστηρικτών της καθαρεύουσας η γλώσσα δεν διαθέτει φράσεις και λέξεις με ξένη προέλευση (πχ εν πάση περιπτώσει, παρεμπιπτόντως, τηλεόραση). Καθώς η γλώσσα γίνεται όργανο άσκησης εξουσίας, το γλωσσικό γίνεται έντονο πολιτικό ζήτημα. Ο απλός λαός δεν δύναται να διδαχθεί σε μικρό διάστημα, την επίσημη γλώσσα του κράτους που χρησιμοποιεί η ανώτερη οικονομική τάξη, η εκκλησία και μια ακαδημαϊκή ελίτ, με αποτέλεσμα να πέφτει θύμα τους και να αποκλείεται από τη συμμετοχή του σε πολιτικές δραστηριότητες. Σταδιακά, οι συντηρητικοί, υποστηρικτές της καθαρεύουσας, εκφράζουν την υποτέλεια σε ένα καθεστώς άδικο, που οδήγησε στον άδοξο πόλεμο του 1897 και απανωτές χρεοκοπίες.

-Οι συγκρούσεις μεταξύ των υποστηρικτών τους, υπήρξαν βίαιες (Ευαγγελικά, Ορεστειακά).

-Η επιλογή του ποιήματος του για Ύμνο των Ολυμπιακών Αγώνων, υπήρξε μια νίκη των δημοτικιστών.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ

(*)

Ύμνος Ολυμπιακών Αγώνων

Αρχαίο Πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα
του ωραίου, του μεγάλου και τ' αληθινού
Κατέβα, φανερώσου κι άστραψε εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ' ουρανού

Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι
Στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή
Και με το αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι
και σιδερένιο πλάσε και άξιο το κορμί
και σιδερένιο πλάσε και άξιο το κορμί

Κάμποι, βουνά και θάλασσες φέγγουνε μαζί σου
σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός
Και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου
Και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου
Αρχαίο Πνεύμα αθάνατο, κάθε λαός, κάθε λαός
Αρχαίο Πνεύμα αθάνατο, κάθε λαός

Ο ύμνος αυτός, γράφτηκε το 1896. Στις επόμενες διοργανώσεις, η κάθε διοργανώτρια χώρα είχε δικαίωμα να προβάλει το δικό της. Μέχρι την καθιέρωση του πρώτου, ως τον επίσημο Ύμνο των Ολυμπιακών Αγώνων αρκετές δεκαετίες μετά.

(**)

Οὐράνια

...
Ἥλιε, ἐσύ, πηγὴ ἀστείρευτη
κάθε ζωῆς, εἰκόνα
τοῦ ὡραίου ὑπερτέλεια
καὶ τοῦ Ἀπείρου κορῶνα.

Πρὶν ἀρχίσουν τὸ διάβα τους
τῶν θεῶν οἱ λεγεῶνες,
πρῶτο θεὸ σὲ ἀγνάντεψαν
καὶ μοναχὸν οἱ αἰῶνες.

Καὶ πάλι θεὸς ὕστατος
σὲ νεκρικὴ λαμπάδα
τοῦ τελευταίου θρησκεύματος
θὰ φέξης τὴν κρυάδα.

Ἡ γῆ μας γῆ ἄφθαρτων
ἀερικῶν καὶ εἰδώλων,
πασίχαρος καὶ ὑπέρτατος
θεός μας εἶν᾿ ὁ Ἀπόλλων.

Στὰ ἐντάφια λευκὰ σάβανα
γυρτὸς ὁ Ἐσταυρωμένος
εἶν᾿ ὁλόμορφος Ἀδωνις
ροδοπεριχυμένος.

Ἡ ἀρχαία ψυχὴ ζῆ μέσα μας
ἀθέλητα κρυμμένη,
ὁ Μέγας Πᾶν δὲν πέθανεν,
ὄχι, ὁ Πᾶν δὲν πεθαίνει!

...
Μίαν αὐγὴ χειμωνιάτικη
ποῦ φοροῦσε κορῶνα
τὴν καταχνιά, σὰν ὅραμα
εἶδα τὸν Παρθενώνα.

Μαγικὸ μισοδιάφανο
τὸν ἔζωνε μαγνάδι
στὸν ἥλιο ἀγνάντια, κ᾿ ἔλεγεν:
- Ἐγὼ εἶμαι τὸ σημάδι

τοῦ ὡραίου ποὺ δείχνει ἀπόμακρα
στὴν πλατωσιὰ τοῦ Ἀπείρου
καὶ τ᾿ ἄσπρο στέρεο μάρμαρο
σὰν τὸν ἀχνό τοῦ ὀνείρου.

Θαῦμα θαυμάτων μέσα μου
σαλεύει, ἐνῶ κοιμᾶται...
Ἀδέλφια μου, νὰ πλάσουμε
νέαν θρησκείαν ἐλᾶτε!

Ἀσάλευτη, πανύψηλην
ἀλήθεια, ἕνα παλάτι
τῶν ὅλων γιὰ ὅλους! Ἄφραστη
θρησκεία ποὺ νἄχει κάτι

πλέον βαθὺ ἀπ᾿ τὸν Ἔρωτα,
πιὸ μέγα ἀπ᾿ τὴ Θυσία,
καὶ κάτι πλέον ἀπέραντο
κι ἀπ᾿ τὴν Ἀθανασία! 

Για περισσότερα..

Antepithesi.gr